Najbliższa XXXVIII Konferencja - 19-22 października 2025 r. w Zakopanem
 |
strona główna > poprzednie konferencje > XX Konferencja
XX Konferencja Zakopane 2006 Główni Partnerzy Konferencji:
Sekcja Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi Komitetu Górnictwa PAN Komitet Problemów Energetyki PAN Patronat medialny:
Na temat: Rynki paliw i energii
Spis referatów XX Konferencji
Streszczenia referatów
Fluidalne spalanie węgla w atmosferze wzbogaconej tlenem Słowa kluczowe: spalanie węgla w atmosferze wzbogaconej tlenem, konwersja siarki i azotu W artykule przedstawiono podstawowe założenia procesu spalania paliw w warstwie fluidalnej w atmosferze wzbogaconej tlenem. Dokonano oceny wpływu tego procesu na zmiany sprawności wytwarzania energii elektrycznej, podkreślając negatywne i pozytywne aspekty tej technologii. Przedstawiono zasadnicze wyniki laboratoryjnych badań tego procesu w stanowisku z cyrkulacyjną warstwą fluidalną, poświęcone analizie emisji związków siarki i azotu. Wykazano, że wzrost stężenia tlenu poprawia warunki konwersji siarki do SO2, natomiast znacząco obniża konwersję azotu. Oxy-fuel fluidized bed combustion Key words: oxy - combustion, sulfur and nitrogen conversion The paper includes basic information concerning the combustion of solid fuels in fluidized bed boilers at oxygen-enriched atmosphere. Some basic calculations of the process efficiency were conducted, and some lab-scale experimental results of the emission of nitrogen and sulfur at various oxygen concentration and composition of the gaseous substrates were given. Założenia foresightu technologicznego w kompleksie paliwowo-energetycznym w Polsce Słowa kluczowe: foresight, energia, paliwa, technologia W artykule przedstawiono podstawowe pojęcia związane z foresightem technologicznym, metodologię realizacji tego typu projektu oraz jego najbardziej charakterystyczne cechy. Przedstawiono genezę realizacji projektu foresightu energetycznego w Polsce z jego celem i zakresem oraz głównymi wykonawcami. Pokazano kluczowe etapy realizacji projektu, z podziałem na grupy tematyczne budowy poszczególnych scenariuszy rozwoju technologicznego. Przedstawiono zastosowaną w projekcie metodę delficką, konstrukcję kwestionariusza ankietowego z przykładami tez ogólnych oraz tez technologicznych opracowanych przez zespoły eksperckie. W podsumowaniu wyciągnięto wnioski co do zasadności realizacji tego typu projektu w Polsce. Concept of technological foresight for fuel-energy sector in Poland Key words: foresight, energy, fuels, technology In the work a basic terminology and assumptions connected with technological foresight as well as methodology of the project and its characteristic features were presented. The genesis of the technological foresight for fuel-energy sector in Poland, the aim and the scope of the project was described. The institutions participating in the project were presented. The main stages of the project realisation divided into thematic groups for the specific scenarios of technological development were described. The methodology used in the work was discussed with examples of general thesis and technological thesis elaborated by experts groups in eight thematic areas. Also the questionnaire, its construction and assumptions were shown. In the discussion the conclusions as to the value of the results of such project in Poland were drawn. Biomasa i odpady jako źródło energii. Kraking katalityczny Słowa kluczowe: biomasa, odpady, kraking katalityczny Wykorzystanie odpadów przemysłowych i komunalnych w przemyśle cementowym, energetyce zawodowej oraz w ciepłowniach komunalnych należy potraktować z należytą powagą. Ilość odpadów składowanych na wysypiskach śmieci jest ogromna. Proces biodegradacji w zależności od odpadu to od kilku lat do kilku stuleci. W obrębie dużych aglomeracji miejskich brakuje terenów na składowiska śmieci. W referacie skrótowo przedstawiono możliwości wykorzystania odpadów. Biomass and waste as energy sources. Catalytic cracking Key words: Biomass, waste, Catalytic cracking Utilization of industrial and municipal waste in cement production industry, commercial power industry and municipal heat-generating plants should receive special attention. Quantity of waste stored on dumping grounds is enormous. The process of biodegradation (depending on the type of waste) lasts from several years to several centuries. In the area of large urban agglomerations there is a severe lack of land for dumping grounds. The following paper briefly presents waste utilization possibilities. Czynniki warunkujące wewnętrzną organizację energetycznych grup kapitałowych na węglu brunatnym Słowa kluczowe: energia elektryczna, węgiel brunatny, wolny rynek, podsektor elektroenergetyczny, struktura grupy W artykule przedstawiono syntetyczny obraz rynku elektroenergetycznego ze szczególnym uwzględnieniem węgla brunatnego. Analizowano powiązania węgla brunatnego z sektorem elektroenergetycznym. Podano w jakim stanie zmian znajduje się w chwili obecnej, zwracając uwagę na kontrakty długoterminowe, które muszą ulec likwidacji. Zwrócono uwagę na modelowe rozwiązanie wolnego rynku energii elektrycznej, a także zaprezentowano prawdopodobny schemat dwu grup kapitałowych opartych na węglu brunatnym. Podkreślono potrzebę i propozycję integracji wewnątrz obu grup. Condition factors inner organizing of energetic and capital groups on brown coal Key words: electric energy, brown coal, free market, energy power subsector A synthetic picture of the electropower market with a particular regard to brown coal. The connection between brown coal and the electropower industrial section as well as the position of brown coal at the production of electrical power have been taken into account. Its present condition of changes is discussed while paying attention to the long-term contracts that must be liquidated. Particular attention has been given to the model solution of the free electric power market as well as a probable scheme of the two capital groups based on brown coal have been suggested. A necessity and suggestions of the integration inside both groups have been emphasized. For the restructurization processes further vertical consolidation in the subsector is assumed, i.e. closer capital ties between mines and electric power plants. The paper concerns detailed solutions of the problem. It shows the starting point for the predicted changes, i.e. it analyses the present structure of active capital groups and the concept of internal restructurization changes. It emphasizes both these factors which are useful and the factors whose solution is indispensable. The useful factors include the successful results of the subsector and considerable consolidation. The non-useful factors are, on the other hand, the present errors made in the course of privatization of the electric power plant PAK and the possible necessity of the establishment of the transfer prices between mines and electric power plants. Metan pokładów węgla jako paliwo alternatywne - przykłady rozwiązań w Jastrzębskiej Spółce Węglowej S.A. Słowa kluczowe: metan pokładów węgla, skojarzone układy energetyczne, paliwo alternatywne Referat rozpoczynają informacje o JSW S.A., SEJ S.A. i ogólne dotyczące metanu pokładów węgla z obszaru górniczego Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Następnie przedstawiono zasoby metanu, wielkość ujęcia oraz wieloletni program wykorzystania metanu realizowany przez JSW S.A. Na przykładzie zrealizowanych układów kogeneracyjnego (produkcja energii elektrycznej i ciepła) w EC "Suszec" i trójgeneracyjnego (produkcja energii elektrycznej, ciepła i "chłodu") w EC "Pniówek", omówiono efekty uzyskane dzięki wykorzystaniu metanu z odmetanowania w silnikach gazowych. Przedstawiono dane techniczne układów, raport z pracy silników i stopień pokrycia potrzeb kopalni produkcją z układów skojarzonych. Zaprezentowano również inne przedsięwzięcia zwiększające zużycie metanu z odmetanowania kopalń. Uwzględniając warunki JSW S.A. omówiono rolę metanu z odmetanowania jako paliwa alternatywnego. Podkreślono aspekt ekonomiczny i ekologiczny jego wykorzystania a także - w podsumowaniu - zwrócono uwagę na konieczność wprowadzenia przez ustawodawcę instrumentów prawnych i ekonomicznych dla promowania nowych inwestycji i instalacji modernizowanych, w których jest wykorzystywane to paliwo. Methane from coal beds as alternative fuel - examples of solutions in Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. Key words: coal bed methane, cogeneration power system, combined energy systems, alternative fuel The paper begins with the information on JSW S.A., SEJ S.A. and general facts regarding methane from coal beds of Jastrzębska Spółka Węglowa S.A.. It presents methane supply, quantities of its drainage and long-term program of methane utilization conducted by JSW S.A.. On basis of completed cogeneration system (electricity and heat production) in EC Suszec and trigeneration system (electricity, heat and cooling) in EC Pniówek the paper describes results obtained from using of methane from demethanisation as a fuel for gas engines. The technical data of those systems, report on engines work and rate of coverage of coalmine demand by the cogeneration systems have been presented as well. The paper describes other investments increasing utilization of methane from coalmines demethanisation. The role of methane from demethanisation as an alternative fuel has been described taking into account the conditions of JSW S.A.. Economic and ecological aspects of its utilization have been also emphasized. Final conclusions try to draw attention to the need of implementation by the legislative body of legal and economic instruments promoting new investments utilizing this fuel. Analiza wyniku na bieżącej produkcji węgla na przykładzie grupy kopalń Słowa kluczowe: wynik na bieżącej produkcji węgla, próg rentowności Na przykładzie siedmiu kopalń w artykule przedstawiono metodę oceny ich wyników z bieżącej produkcji. Na podstawie określonego udziału kosztów stałych i zmiennych w bieżącym koszcie produkcji w poszczególnych kopalniach określono ich progi rentowności oraz oceniono wyniki i możliwości ich poprawy. Wskazano, że uzyskane wyniki zależą od wielkości zmiany zapasów węgla w analizowanym okresie. Wskazano warunki obiektywizacji tych wyników oraz podano metodę poprawy wyników dla grupy kopalń pod wspólnym zarządem. Analysis of the result on current production of coal for a group of coal mines Key words: result on current production of coal, break even point Basing on seven chosen coal mines the paper presents the method of evaluation of their results on current production of coal. Having determined the share of fixed and variable costs in the costs of current production of coal in each of the mines, the break even points of mines are calculated, evaluated and the ways of the results improvement are pointed out. The conditions of making the results more objective are shown and the method of improvement the results for the entire group of mines under common management is given. Konkurencyjność wytwarzania energii elektrycznej z węgla brunatnego Słowa kluczowe: ceny węgla brunatnego, ceny energii elektrycznej, węgiel ekwiwalentny Na ceny węgla brunatnego ma wpływ wiele czynników wynikających z jego specyfiki oraz uwarunkowań występujących na rynku energii elektrycznej jak również z uwarunkowań makroekonomicznych. Z węgla brunatnego w ostatnich latach produkowane jest w Polsce około 33 - 35% energii elektrycznej. Zarówno w roku 2004, jak i w 2005 średnie ceny energii elektrycznej z węgla brunatnego były niższe średnio o około 24% od cen energii z węgla kamiennego ale na rynku konkurencyjnym ceny energii wytwarzanej z tych dwóch paliw są zbliżone. Na sytuację układu-kopalnia elektrownia oddziałuje zarówno popyt i podaż energii elektrycznej oraz ogólna sytuacja gospodarcza w Polsce i Unii Europejskiej wyrażana m.in. poziomem PKB, poziomem inflacji, itp. Bazując na cenach węgla kamiennego obliczono współczynnik przeliczeniowy cen węgla kamiennego na ekwiwalentną cenę węgla brunatnego na takim poziomie by koszt produkcji energii elektrycznej z węgla brunatnego nie była wyższa niż koszt energii elektrycznej z węgla kamiennego. Competitiveness of electricity production from brown coal Key words: brown coal prices, electricity prices, equivalent coal Prices of brown coal depend on many factors being the result of its specific properties, conditions on the electricity market as well as the macroeconomic conditions. In recent years about 33 - 35% of electricity is produced from brown coal in Poland. Both in 2004 and 2005 the prices of electricity from brown coal were in average about 24% lower than prices of electricity from hard coal, but in the segment of the competitive market the prices of electricity from both sources were very similar. The set of enterprises coal mine - power plant is influenced by electricity supply and demand as well as the overall economic condition of Poland and European Union that can be described by GDP, inflation and so on. Basing on the prices of hard coal the coefficient has been evaluated in the paper that recalculates the price of hard coal to the equivalent price of brown coal in such way that the cost of electricity production from brown coal remains at the level not higher than cost of electricity production from hard coal. Paleniska fluidalne przykładem racjonalnego rozwiązywania problemów odpadów Słowa kluczowe: paleniska fluidalne, spalanie odpadów, popioły lotne i żużle Paleniska fluidalne w ostatnich latach należą do głównego kierunku rozwoju obiektów energetycznych. Duże natlenienie cząstek paliwa, obecność związków wapnia i stosunkowo niskie temperatury spalania decydują o małej emisji zanieczyszczeń do atmosfery i wysokiej sprawności procesu. Specyfika palenisk fluidalnych umożliwia spalanie nie tylko paliw tradycyjnych ale również materiałów i odpadów energonośnych. W szeregu krajów jako paliwo podstawowe lub uzupełniające stosowane są muły, odpady poflotacyjne i skała płonna wydzielane w procesie wydobywania i wzbogacania węgla; odpady drewna i biomasa; odpady komunalne itd. Powstające w procesie fluidalnego spalania stałe produkty spalania paliw, znacznie się różnią od popiołów lotnych i żużli powstających w paleniskach pyłowych i warstwowych. W paleniskach fluidalnych tworzy się więcej popiołów z tytułu dodatku wapieni i ich reakcji z tlenkami siarki oraz zazwyczaj spalania paliw niskokalorycznych. W zależności od składu i właściwości fizykochemicznych część popiołów fluidalnych jest zawracana do paleniska dla poprawy efektywności wykorzystania paliwa i wapieni. W przypadku spalania węgli i ich odpadów, popioły fluidalne są zagospodarowywane m.in. do produkcji materiałów budowlanych, w robotach inżynieryjnych i w górnictwie podziemnym. Popioły fluidalne ze spalania innych odpadów i nie zagospodarowane poprzez zeskalanie lub witryfikację nadają się do bezpiecznego deponowania w środowisku. W kraju dysponującym dużymi ilościami odpadów energonośnych, rozbudowa i modernizacja energetyki małej i średniej mocy, powinna w większym stopniu być oparta o kotły z paleniskami fluidalnymi przystosowanymi do zagospodarowania miejscowych odpadów. Fluidized beds - an example of rational solution of wastes problems Key words: fluidized beds, wastes combustion, fly ashes and bottom ashes Fluidized beds belong, in recent years, to the main development trends of power generation objects. High oxidation of the fuel's particle, presence of calcium compounds and comparatively low combustion temperatures decide about small emissions to the atmosphere and high efficiency of the process. Specific character of fluidized beds allows combustion of not only traditional fuels but also energy carrying materials and wastes. In number of countries slimes, flotation rejects and barren rock generated in the process of coal winning and coal beneficiation are uses as basic or supplementary fuels; timber rejects and biomass; communal wastes, etc Coal combustion products generated in the process of combustion in fluidized bed, are considerably different from fly ashes and bottom ashes obtained from dust furnaces and multi-layer ones. In fluidized beds more ashes are generated due to addition of limestone and its reaction with sulphur oxides and usually combustion of low calorific value fuels. Depending on composition and physical, chemical properties part of fluidized beds ashes is re-circulated to beds to improve the effectiveness of utilisation of the fuel and limestone. In case of combustion of coals and their wastes fluidized bed combustion are applied, among others, for production of building materials, execution of civil engineering objects and in underground mining Fluidized bed combustion ashes generated in combustion of other wastes and non managed ones by petrifaction or vitrification are suitable for safe disposing in the natural environment. In the country having at a disposal of large volumes of energy carrying wastes, development of modernisation of power generation of small and medium installed power should, to a greater degree, be based on fluidized beds adjusted to manage the local wastes. Handel emisjami - jak jest dziś oceniane to narzędzie wspomagania ochrony powietrza? Słowa kluczowe: handel emisjami, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, duże źródła spalania LCP W artykule omówiono wybrane aspekty dotyczące tworzenia systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2, zauważone dotąd mankamenty jego funkcjonowania oraz kierunek koniecznych zmian widzianych przez autora z krajowej perspektywy. Przedstawiono sposób kalkulacji granicznego limitu krajowego na tle zobowiązań z Protokołu z Kioto dla poszczególnych krajów UE-25 wykazując, na jakich parametrach powinny być przeliczane limity sektorowe i dla instalacji. Ze względu na obowiązek wypełnienia od 2008 roku limitów SO2 i NOx dla LCP zawartych w Traktacie o Przystąpieniu, skrótowo zaprezentowano kierunek pilnych analiz poprzedzających decyzje co do sposobu realizacji wymagań. Emissions Trading - how this tool of air protection support is assessed today Key words: emissions trading, carbon dioxide, sulphur dioxide, nitrogen oxides, large combustion plants LCP The article discusses some aspects of establishing CO2 allowance emission trading scheme, weak points of its functioning noticed so far and the direction of necessary improvements seen by the author from the national perspective. The method of the calculation of national limit against Kyoto Protocol commitments for the particular EU-25 Member States, indicating on what kind of parameters the sector and installation limits should be calculate was presented. Due to the commitment concerning limits for SO2 and NOx for LCP from the year 2008 included in the Accession Treaty, the direction of urgent analysis preceding the decisions on the manner of fulfilment of these requirements was described in short. Identyfikacja potrzeb szkoleniowych pracowników instytucji finansowych w zakresie odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej Słowa kluczowe: odnawialne źródła energii, efektywność energetyczna, inwestycje Artykuł prezentuje wyniki badań na temat identyfikacji potrzeb szkoleniowych pracowników sektora finansowego w zakresie technologii energii odnawialnej i efektywności energetycznej. Badania przeprowadzane były w sześciu państwach (Polsce, Niemczech, Grecji, Słowacji, Rumunii oraz na Węgrzech) w ramach projektu Financial institutions personnel training in the concepts of Renewable Energy and Energy Efficiency Technologies for the evaluation of relevant projects. Metodą wybraną dla zrealizowania tak postawionego celu badawczego była metoda badań ankietowych. W artykule zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych w Polsce. Renewable energy sources and energy efficiency: Identification of financial institutions personnel training needs Key words: renewable energy sources, energy efficiency, investments The paper presents results of the research on the financial institution personnel training needs in the concept of renewable energy technologies and energy efficiency. The survey was performed in six European countries (namely Poland, Germany, Greece, Slovakia, Romania and Hungary) as a part of the project: Financial institutions personnel training in the concepts of Renewable Energy and Energy Efficiency Technologies for the evaluation of relevant projects. The method chosen to achieve the purpose was questionnaire research. The article presents the results of the research performed in Poland. Wpływ konkurencji na rynki paliw i energii - zagadnienia wybrane Słowa kluczowe: rynki paliw i energii, konkurencja, technologie energetyczne, polityka energetyczna W referacie zaprezentowano główne oczekiwania i prognozy dot. przyszłego rozwoju rynków paliw i energii w Polsce. Specjalny nacisk położono na omówienie sektora wytwarzania energii, w przypadku którego przedstawiono potencjał rozwoju technologii energetycznych, z problematyką konkurencji pomiędzy technologiami węglowymi i gazowymi. Komentarzem opatrzono również technologie energetyki odnawialnej i jądrowej. W odniesieniu do kwestii konkurencji paliwowej węgla i gazu ziemnego, przytoczono ostatnie dane obrazujące wpływ wysokich cen gazu na konkurencyjność rynkową technologii turbin i silników gazowych. Wpływ wysokich cen gazu ziemnego oraz zagadnień bezpieczeństwa dostaw tego surowca do Europy został również omówiony na przykładzie zmian światowych trendów transakcji kapitałowych w sektorze energetycznym. Na bazie tych analiz, sformułowano wniosek o konieczności częstego uaktualniania krajowych prognoz energetycznych. Dodatkowo, w referacie została wyjaśniona i omówiona rola przystąpienia Polski do UE w umacnianiu procesów rynkowych. Influence of competition on fuel and energy markets - selected problems Key words: fuel and energy markets, market competition, energy technologies, energy policy General expectations and prognoses due to future development of fuel and energy markets in Poland are presented in the paper. Special emphasis is laid on the energy production sector, where discussion on potential development of energy technologies is introduced, with competition among coal- and gas-fired options described and analyzed. Some comments are also given to renewable and nuclear energy sources. According to the latter, recent data interpreting the influence of high natural gas prices on market penetration of gas-fired technologies have been given and analyzed. The role of natural gas prices, as well as fuel and energy supply security in Europe, on the choice of energy technologies is also exemplified studying mergers and acquisitions activity within the global electricity and gas market. The very dynamic situation of global energy markets calls out for frequent updates of domestic energy policy and forecasting. Additionally, the role of EU accession in the strengthening of market processes is explained and enlightened. Analiza wpływu wybranych czynników makro- i mikroekonomicznych na ocenę strategii rozwoju koksowni Słowa kluczowe: koksownictwo, efektywność inwestycji, strategia rozwoju, czynniki makro- i mikroekonomiczne Obiektem analizy była czterobateryjna koksownia produkująca koks wielkopiecowy wysokiej jakości. W scenariuszu bazowym (scenariusz 0) założono technologię suchego chłodzenia wytwarzanego koksu, analizując w stosunku do niego scenariusz 2, zakładający wyłącznie mokre gaszenie koksu oraz dwa następne scenariusze (1 oraz 3), w których dla każdej z wymienionych wcześniej wersji chłodzenia koksu uwzględniono dodatkowo podsuszanie wsadu węglowego do zawartości wilgoci całkowitej 6%. Do oceny scenariuszy alternatywnych wykorzystano miernik efektywności uwzględniający zmianę wartości pieniądza w czasie - przyrostową zdyskontowaną wartość netto (NPV). Miernik ten obliczany był na podstawie ustalonych różnic w przepływach pieniężnych (z działalności operacyjnej i inwestycyjnej) dla analizowanego scenariusza alternatywnego oraz scenariusza bazowego. Analizowanymi czynnikami były: wielkość stopy dyskontowej, wysokość nakładów inwestycyjnych potrzebnych dla modernizacji koksowni, stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, relacje cenowe koks - węgiel wsadowy oraz cena sprzedaży gazu koksowniczego. Zaproponowana metodyka oceny projektów inwestycyjnych w koksownictwie, poprzez pogłębioną analizę wrażliwości stwarza przesłanki do podejmowania trafnych decyzji i stanowi ważny element, uzupełniający ocenę efektywności ekonomicznej działań modernizacyjnych. Analysis of influence of selected macro- and microeconomic factors on valuation of cokery development strategy Key words: Coke-making industry, investment efficiency, development strategy, macro- and microeconomic factors The object of analysis was a four-battery cokery producing high-quality blast furnace coke. In the basic scenario (scenario No 0) dry quenching technology was accepted. We were analyzing it in comparison to scenario No 2 which adopts wet quenching technology only, and another two scenarios (No 1 and No 3) in which, for each of the above-mentioned versions of coke quenching, coal blend drying up to the total moisture content of 6% was additionally taken into account. For the valuation of alternative scenarios we have used standard efficiency measure NPV. The NPV measure was calculated on the basis of fixed differences between capex and opex basic and alternative scenarios. The factors used in sensitivity analysis were: discount rate, investment cost, capacity utilization, price relations between coking coal - coke and coking gas prices. The methodology, which we suggested for valuation of coke-making industry investment projects through intensified sensitive analysis, is an important element of the decision process which completes risk valuation. Potrzeba dalszych zmian w zatrudnieniu w branży węgla brunatnego w Polsce Słowa kluczowe: górnictwo węgla brunatnego, elektrownie, zatrudnienie, wydajność W artykule przedstawiono podstawowe parametry opisujące polską branżę węgla brunatnego a w tym restrukturyzację zatrudnienia tak w kopalniach węgla brunatnego jak i w elektrowniach opalanych węglem brunatnym w Polsce. The need for further changes in employment in brown coal sector in Poland Key worlds: brown coal mining industry, power plants, employment, productivity The paper presents the basic parameters that describe the brown coal sector in Poland, including the effects of employment restructuring both in brown coal mines as well as in power plants based on brown coal. Energia geotermalna - wykorzystanie na świecie i w Europie Słowa kluczowe: energia geotermalna, wykorzystanie, świat, Europa, Polska Artykuł omawia aktualny stan wykorzystania energii geotermalnej na świecie i w Europie. Zawiera dane dotyczące zainstalowanej mocy i produkcji energii w elektrowniach geotermicznych oraz do zastosowań bezpośrednich. Przedstawia także wykorzystanie wymienionej energii w Polsce. Energia geotermalna stanowi w wielu krajach jedno z najbardziej perspektywicznych odnawialnych źródeł energii. Odnotowuje się stały wzrost instalowanej mocy i produkcji energii. Udoskonalane są istniejące i rozwijane nowe technologie, jak pompy ciepła, układy binarne, wspomagane systemy geotermalne. Prognozy rozwoju wykorzystania w skali świata i wielu krajów są pomyślne, gdyż geotermia przyczynia się m.in. do osiągania znaczących efektów ekologicznych, realizacji koncepcji zrównoważonych strategii energetycznych. Ogranicza także uzależnienie od importowanych paliw, zwiększając zatem bezpieczeństwo energetyczne. Geothermal energy - the state of use worldwide and in Europe Key words: geothermal energy, uses, world, Europe, Poland The paper introduces the current state of geothermal energy use worldwide and in Europe. Data concerning installed capacity and energy generation in geothermal power plants as well as for direct uses are presented. Geothermal energy implementation in Poland is also mentioned. In many countries geothermal is among the most prospective renewable energy sources. The records show a constant increase of installed capacity and energy generation. The existing and new technologies are the subjects of improvements and development, e.g heat pumps, binary schemes, enhanced geothermal systems. The prognoses of further development both on the global level and in many countries are promissing since geothermics contributes, among others, to significant ecological effects, to the realization the ideas of sustainable energy strategies. It also limits the reliance on imported fuels thus increasing the energy safety. Możliwości wykorzystania wód kopalnianych jako dolnego źródła dla pompy ciepła na przykładzie kopalni Trzebionka Słowa kluczowe: kopalnia rud cynku i ołowiu, wody dołowe, pompy ciepła, wielkość energii Możliwości wykorzystania wód kopalnianych dla pozyskania energii pojawiają się w trakcie eksploatacji kopalni oraz w przypadku prowadzonej jej likwidacji poprzez wykorzystanie istniejących szybów. Warunkiem stawianym dla wykorzystania wody podziemnej, jako źródła ciepła jest jej odpowiedni skład fizykochemiczny oraz znaczna wydajność. W prezentowanej pracy analizie poddano wody dołowe górnictwa rud cynku i ołowiu, eksploatowane z utworów triasowych przez kopalnię Trzebionka. Oszacowano teoretyczną wielkość energii cieplnej możliwą do pozyskania z wód kopalnianych jeszcze w trakcie eksploatacji, jak też po jej zakończeniu ale przy założeniu odwadniania prowadzonego z niezmienioną wydajnością. The possibility of the mining water utilisation as the low temperature heat source by heat pumps application - based on The Trzebionka Mine Key words: zinc and lead mine, underground mining water, heat pumps, energy Possibility of mining water energy utilization appears during mines operating and in the case of mines liquidation by existing pit shafts. Suitable physical and chemical composition as well as high enough flow rates creates the base conditions, which have to be satisfy by the water. In the presented paper the analyses are lidded for underground water origin form zinc and lead underground mines. Trzebionka Mine pumps the water out from Triassic geological layer. Theoretical amount of thermal energy possible for recovering from underground mining water is estimated assuming constant pumping during dewatering process. Model obliczania efektów ekonomicznych ze współspalania mieszanek paliwowych węgla kamiennego i odpadów drzewnych Słowa kluczowe: paliwa - kocioł - koszt - model matematyczny W artykule przedstawiono metodę oraz model matematyczny liczenia efektywności ekonomicznej zastosowania mieszanek węgla i odpadów drewna dla celów energetycznych. W modelu tym, jako zmienne występują: parametry jakościowe i cena węgla, cechy charakterystyczne odpadów drewna, koszty pozyskania odpadów drewna, sprawność energetyczna kotła oraz sprawność instalacji odpylania. Analizy wariantowe prowadzi się dla różnych proporcji węgla kamiennego i odpadów drewna w mieszance paliwowej oraz dla różnych zawartości wilgoci w odpadach drewna. Wynikiem obliczeń są: koszty graniczne pozyskania odpadów drewna, przy których efekt ekonomiczny równa się zero oraz korzyści ekonomiczne z zastosowania mieszanek przy różnych cenach pozyskania odpadów drewna. Model of economical effectiveness calculations for use of coal-wood waste mixture for energy production Key words: fuels - boiler- cost - mathematic model In the work a methodology and mathematic model of economical effectiveness of the use of coal-wood waste mixture for energy production is presented. In the model the variables are: quality and price of coal, chosen characteristic parameters of wood wastes, cost of wood wastes, efficiency of boiler and efficiency of dust elimination installation. The analyses were performed for different coal- wood wastes proportion in the mixture as well as for different moisture content in wood wastes. The results of the calculations are: the critical cost of wood wastes for which the economy of the process is zero and calculated economical effectiveness for coal-wood waste mixture depending on wood price. Kryteria wyboru instrumentów wykorzystywanych w ochronie środowiska przyrodniczego Słowa kluczowe: ochrona środowiska, instrumenty ochrony środowiska, handel pozwoleniami zbywalnymi W artykule przedstawiono i scharakteryzowano najistotniejsze kryteria określające wybór instrumentów wykorzystywanych w ochronie środowiska przyrodniczego. Zalicza się do nich skuteczność środowiskową, efektywność ekonomiczną, skutki dystrybucyjne, możliwość wdrożenia, akceptowalność społeczną, brak niezbędnych informacji oraz wielkość dochodów podatkowych. The factors determining the selection of instruments for environmental protection Keywords: environmental protection, economic instruments, emissions trading The subject of the article is the most important features and criteria related to the instrument used in environmental protection. They involve their effectiveness and efficiency, distributional effects, possibility of implementation, social acceptation, lack of essential information and income effects. Odbiorca na zliberalizowanym rynku energii i gazu w Europie Słowa kluczowe: rynek energii elektrycznej, gaz, odbiorca, przedsiębiorstwo energetyczne, zasada dostępu stron trzecich (TPA), krzywe obciążeń, zmiana sprzedawcy Jednym z kluczowych elementów liberalizacji rynku energii elektrycznej i rynku gazu w Europie jest umożliwienie odbiorcom końcowym dostępu do tych rynków poprzez implementację tzw. zasady dostępu stron trzecich do sieci (TPA). Zasada ta oznaczająca możliwość korzystania z sieci przedsiębiorstwa sieciowego (zakładu energetycznego lub gazowniczego) bez obowiązku kupowania od niego energii elektrycznej, z założenia powinna służyć rozwijaniu konkurencji na rynkach energetycznych. W Polsce teoretyczną możliwość swobodnego wyboru sprzedawcy energii elektrycznej posiada już bardzo duża grupa odbiorców (około 1,8 mln). Jednak tylko niespełna 35 odbiorców korzystało pod koniec 2005 roku w Polsce z tego prawa, a wolumen energii elektrycznej poddany regułom rynkowym wyniósł jedynie około 10% łącznej sprzedaży energii do odbiorców końcowych. W sektorze paliw gazowych sytuacja przedstawia się niestety jeszcze gorzej na 58 tys. podmiotów w 2005 roku żaden z uprawnionych nie skorzystał z zasady TPA. Customer on the liberalised electricity and gas market in Europe Key Words: electricity market, gas, customer, energy enterprise, third part access (TPA), load profile, switching process One of the key elements enabling access for customers to the energy market is the Third Party Access (TPA) principle. Under EU guidelines, after 1st July 2004, the option of free choice of Poland electric energy supplier was gained theoretically by a very large group of customers (some 1.8 million) - meaning all but household customers. But only about 35 customers in practice exercise their TPA rights. Also the most important initiatives taken up were restated in 2006 of year in the field of the market of electric energy and the implementation of the TPA principle, as well as proposals to putting into practice in 2007 the year and the next years in this range. Zarządzanie jakością w kopalni głębinowej - moda czy wymóg? Słowa kluczowe: zarządzanie jakością, polityka jakości, koszty jakości W kopalniach węgla kamiennego zaczęto wdrażać systemy zarządzania jakością w oparciu o normy serii ISO 9000. Autor zastanawia się nad przyczynami podejmowania decyzji o wdrożeniu systemów zarządzania jakością, szczególnie czy podejmowane decyzje wypływają z wymogów rynku? Czy wdrożenia systemów mają sens ekonomiczny? Czy to tylko moda na systemy zarządzania jakością? W artykule autor przedstawia swoje spostrzeżenia na temat obserwowanych zjawisk oraz rozważania na temat sensu wdrażania i utrzymywania systemu zarządzania jakością w kopalni głębinowej. Quality management in coal mines - fashion or requirement? Key words: Management quality, politician quality, costs of quality In coal mines was started the system management of quality based on ISO 9000. The author thinks about the reasons of taking decisions connected with starting such a system management of quality, espacially if these decisions are influenced by the market. Is it true, that starting the system management of quality is beneficial? It can also be only a fashion. In the article the author introduces his observations and deliberations connected with aim of starting and maintaing mentioned system management ot quality in coal mines. Import ropy i gazu do Polski, problem dywersyfikacji Słowa kluczowe: ropa naftowa, gaz ziemny, dywersyfikacja, rurociągi, Rosja, Polska Kwestia zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polsce od kilkunastu lat sprowadzana jest przez kolejne ekipy rządzące do problemu dywersyfikacji źródeł importu ropy i gazu. Przy czym hasło dywersyfikacja rozumiane jest jako różne od rosyjskich źródeł zaopatrzenia nie związanych z tamtejszym przemysłem wydobywczym, pośrednikami handlowymi, transportem lądowym i morskim oraz magistralami przesyłowymi. O ile w początku lat dziewięćdziesiątych stanowisko takie mogło mieć swoje uzasadnienie związane z brakiem stabilnej sytuacji w rosyjskim przemyśle spod znaku nafty i gazu, podtrzymywane z uporem dziś nie tylko straciło swoje pierwotne znaczenie, ale tez stało się poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa energetycznego Polski w przyszłości. Kryje się ono za brakiem rozeznania czynników decydujących w istniejących realiach politycznych i ekonomicznych. Wśród potencjalnych dostawców obu surowców do Polski wymieniane są bowiem kraje zagrożone zamachami stanu bądź posiadające zbyt małe rezerwy naturalne aby w przyszłości nadal utrzymać status eksporterów. Nie istnieją w dodatku jakiekolwiek perspektywy aby pojawiły się rozwiązania logistyczne umożliwiające dostawy z nich surowców do Polski. Dywersyfikacja w obecnej interpretacji tego pojęcia przez polski rząd to miraż. Jeśli Polska nie chce mieć najwyższych w świecie kosztów pozyskania ropy i gazu, to należy przyjąć, iż bez względu na rodzaj emocji jakie budzi Rosja jest ona jedynym państwem producentem ropy naftowej i gazu w którym biorąc pod uwagę rachunek finansowy możemy zaopatrywać się w wymienione surowce. Import of oil and gas to Poland: problems of diversification Key words: Oil, gas, petroleum, diversification, pipelines, Russia, Poland For the last several years the question of keeping the energy security in Poland has been seen by successive governments as the problem of diversification of oil and gas sources. The term "diversification" was interpreted as "different from the Russian sources of supply, including Russian extractive industry, intermediary trade offices, inland or sea transport and Russian transfer pipelines". At the beginning of the nineties such an opinion was justified because of the unstable situation with Russian oil and gas industries, but now it has not only lost its primary meaning, but has also become a serious threat for the energy security of Poland in the future. It is caused by the lack of knowledge about the decisive factors which exist in political and economical reality. There are countries among potential suppliers of petroleum and gas to Poland, which are either on the brink of the revolution overturns or don't possess enough natural resources, so that they cannot remain exporters in the future. There is no perspective either that any logistic solutions enabling the supplies from these countries to Poland would appear. Polish government currently interpret diversification as a mirage. If Poland doesn't want to have the world's highest costs for gaining gas and oil, it has to accept that regardless the emotions evoked by Russia, this country is the only producer of gas and petroleum that, taking into account financial calculation, can supply Poland with these raw materials. Rola wskaźników cen w międzynarodowym handlu węglem energetycznym Słowa kluczowe: węgiel energetyczny, wskaźniki cen, handel międzynarodowy We współczesnym handlu węglem energetycznym na rynkach międzynarodowych coraz mniej dostaw realizowanych jest w oparciu o kontrakty wieloletnie. Dominują zakupy spot. Jest to jeden z powodów dużej zmienności cen. Coraz częściej handel węglem prowadzony jest drogą elektroniczną, rośnie też ilość transakcji w obrocie pozagiełdowym. To spowodowało rozwój wskaźników cen węgla. Artykuł opisuje kilka najpopularniejszych wskaźników cen węgla energetycznego i przedstawia ich rolę w handlu międzynarodowym. The role of price indices in the international steam coal trade Key words: steam coal, price index, international trade Nowadays, in international steam coal trade less and less of coal is supplied basing on long term contract. Spot deliveries predominate. This is one of reasons of high price volatility. More often coal trade is made by electronic way and the number of OTC (over-the-counter) transaction increase. These resulted in coal price indices development. Paper describes few most popular indices of steam coal price and presents their role in the international coal trade. Problematyka krótkoterminowego prognozowania obciążeń elektroenergetycznych dla potrzeb uczestnictwa w rynku energii Słowa kluczowe: prognozowanie, elektroenergetyka, profile obciążenia dobowego Artykuł stanowi wycinkowy przegląd niektórych zagadnień krótkoterminowego prognozowania w elektroenergetyce, związanych z zaobserwowanymi, aktualnymi i przewidywanymi w związku z ewolucją krajowego rynku energii różnego szczebla potrzebami, problemami i wyzwaniami. Zrelacjonowano aktualną sytuację w elektroenergetyce jako genezę podjętego tematu. Opisano specyfikę przekroju grupy podmiotów, których dotyczyć będzie obowiązek sporządzania prognoz. Poruszono pewne, newralgiczne, zdaniem autora, zagadnienia związane z projektowaniem architektury systemów prognostycznych, wyborem danych wejściowych, technik prognostycznych, ich implementacją i oceną jakości. Problems connected with short term load forecasting for necessities of participating in energy market Key words: Forecasting, Electric Power Engineering, Daily Load Profiles The paper relates to the area of the selected forecasting interests, which recently have been signalized both by active and prospective participants of the Polish energy market. These problems are among other things the questions of the short term load forecasting for the new relative numerous group of participants of the Polish energy market and for small final energy consumers. The reality can amaze at appearing of new unexpected interests of the area of electric energy demand and load forecasting. Restructuring of the Polish energy market causes growth of interest for forecast, which are needed to achieve better financial efficiency as result of exact purchase contracts and avoiding losses on the balance market, but not only. The interests have appeared in the unprecedented cases. Probably some problems will by significant and vital only for small circle of the participants of the energy market. The execution of the schedule of the granting of the participation rights in the energy market causes, that the forecasting method for industrial energy consumers are now needed. Moreover the utilities sometimes want to offer to industrial consumers more attractive conditions to remain contracts. That is why they also need forecasting methods for their customers. Forecasting for industrial consumers is different and more difficult than forecasting for global systems and even local but complex systems. Genesis of the interests of the monthly energy demand forecasting for the smallest tariff consumers is dissimilar. Such forecasts are need for monitoring and detecting incorrect events in acquisition of the data of the energy consumption (for instance: dishonesty of the collectors, purposely exaggerated counter readings before the energy go up in price). The forecast plays here the different role. It serves as the utility of the verification of the reality. The another reasons to be interested in such forecasts are: reduction of the service costs of the final consumers, restructuring of the charge system. Ones needs notice that the task is difficult - the smaller consumers are worse objects for forecasting than other. The paper describes the review of objects and reasons of load forecasting and approaches methodological questions. Namely, there are raised such themes as: using of additional steering variables, using various kind of popular forecasting techniques such as statistical methods and artificial neural networks, issues of working with artificial neural networks. Bezpieczeństwo elektroenergetyczne - uwagi ogólne Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, energia, system elektroenergetyczny, energia elektryczna, awaria W pracy zwrócono uwagę na istotne czynniki wpływające na bezpieczeństwo energetyczne ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa elektroenergetycznego kraju. Przedstawiono zależności umożliwiające ilościową ocenę stanu tego bezpieczeństwa. Wymieniono przedsięwzięcia, które są podejmowane w celu ograniczenia możliwości wystąpienia "blackoutu" w krajowym systemie elektroenergetycznym. Security of the Power System - general remarks Key words: security, energy, power system, electricity, blackout In the paper the attention is drawn to some essential factors which have an influence on security of the general country energy system with taking security of the power system into special consideration. The relations which make possible quantitative estimate of the state of security are presented. There are given the list of ventures which are undertaken to constrain possibility of appearance of blackout at the country power system. Szanse i zagrożenia rozwoju rynków energetycznych - perspektywa europejska Słowa kluczowe: rynek energii, bariery rozwoju, dokumenty Komisji Europejskiej, cele Podstawowym celem ważnych dokumentów Komisji Europejskiej: Zielonych Ksiąg o energii (wydanych w latach 2000 i 2006) oraz Raportu na temat dochodzeń sektorowych dla rynków gazu i energii elektrycznej, była identyfikacja barier, które obecnie wstrzymują rozwój funkcjonalnego, otwartego i konkurencyjnego europejskiego rynku energii jako bazy dla bardziej sprawiedliwych cen dla odbiorcy końcowego, bardziej efektywnej alokacji i wykorzystywania zasobów, większej otwartości na źródła energii odnawialnej oraz zapewnienia zrównoważonych i bezpiecznych dostaw. W szczególności pięć zasadniczych zagrożeń zidentyfikowano jako koncentrację rynkową, zintegrowanie pionowe, brak generacji, działalności sieciowej, obrotu zintegrowania rynków narodowych, brak przejrzystości reguł oraz sposób stanowienia cen. Opportunities and threads of the energy market development - an European perspective Key words: energy market, barriers of development, EC documents, goals The overall objective of fundamental European Commission's documents: Green Papers on Energy (issued in 2000 and 2006 y., respetively) and Report on Sector Inquiry on the gas and electricity markets was to indentify the barriers currently impeding the development of a fully functioning open and competitive EU-wide energy market as a basis for fairer prices for the final consumer, more efficient allocation and use of resources, more openess for renewables and sustainable and secure of energy supply. Especially the five main threads are: market concentration, vertical enclosure, lack of integration, lack of transparency and price formation. Polski wkład w bezpieczeństwo energetyczne Europy Słowa kluczowe: polityka energetyczna, bezpieczeństwo energetyczne, węgiel Unia Europejska kreuje swoją politykę energetyczną. W tej sprawie opracowanych zostało szereg dokumentów i dyrektyw. Kraj nasz ma w tej sprawie wiele do zaoferowania, poprzez posiadanie znaczących zasobów węgla kamiennego. Polish contribution in European energy security Key wards: energy policy, energy security, coal European Union has energy policy, however the maintenance costs, in order to keep the energy security, are getting higher and higher. Poland has much to offer in this scope. The strongest elements of this offer are the transit location and rich deposits of energy coal. Strategia rozwoju produkcji energii z węgla Słowa kluczowe: Prognoza; surowce energetyczne; dywersyfikacja importu; Norwegia - eksporter ropy i gazu; Kazachstan - eksporter ropy; Turkmenistan - eksporter gazu; węgiel; CO2 emisja; energia elektryczna z węgla; strategie rozwoju; energia elektryczna a wodór Przedstawiono wybór zagadnień dotyczących relacji: bezpieczeństwo energetyczne - zmiany klimatyczne - produkcja energii z węgla, omawianych ostatnio na dwu międzynarodowych konferencjach. Pierwsza z nich (Paryż, listopad 2005) została zorganizowana przez Międzynarodową Agencję Energii (International Energy Agency). Druga (luty 2006) to posiedzenie Sekcji Zrównoważonej Energii, należącej do Komisji Ekonomicznej ONZ. Ponadto w artykule omówiono szanse Polski na dywersyfikację importu ropy i gazu ziemnego z niektórych kierunków. Wzrost światowego zapotrzebowania na energię oraz w dalszym ciągu - dominująca rola kopalnych surowców energetycznych, może doprowadzić do wzrostu emisji dwutlenku węgla z 24 mld ton w 2003 do 37 - 40 mld ton w 2030 roku. Stanowić to może katastrofalne zagrożenie dla klimatu, jeśli nie zostaną wprowadzone nowe technologie produkcji energii z paliw kopalnych a w szczególności - z węgla, stanowiącego najważniejszy element bezpieczeństwa energetycznego w krajach dysponujących jego zasobami. Opisano trzy strategie działań o różnym horyzoncie czasowym, w sektorze produkcji energii elektrycznej z węgla. Jedna z nich, możliwa do szybkiej realizacji, to wzrost efektywności zarówno produkcji energii z węgla jak i użytkowania energii, co bezpośrednio prowadzi do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Jej realizacja jest jednakże uzależniona od inicjatywy rządów, polegającej na uruchomieniu instrumentów zachęcających sektor produkcji energii do tego rodzaju działań. Uwagę zwraca także opinia o konkurencyjności energii elektrycznej (produkowanej z zerową emisją CO2 ) w zakresie zastosowania, kosztów inwestycyjnych, zaawansowania technologicznego i efektywności energetycznej - wobec paliwa wodorowego. Energy from coal - inevitable necessity Key words. Prospects; primary energy raw materials; import diversification; Norway oil and gas export; Kazkhstan oil export; Turkmenistan gas export; coal; CO2 emission; coal based electricity; development strategies; electricity contra hydrogen fuel Issues referring to relationships: energy safety - climate changes - energy from coal have been described on the basis of two recent international conferences. One of them was Meeting of the IEA Coal Industry Advisory Board (Paris, November 2005); the other one was 8th Session of the UN ECE Group of Coal in Sustainable Development (Geneva, February 2006). Moreover, the article describes rather limited diversification possibilities of oil and gas import in Poland. The increase of world energy demand and energy production still dominated by the use of fossil fuels may result in the carbon dioxide emission from 24 GT in 2003 to 37-40 GT in 2030. The emission poses a serious climatic danger if new technologies of energy production, especially from coal, are not worldwide applied. From the point of view of energy safety, coal use is inevitable in countries that possess coal deposits. Three strategies of CO2 reduction in coal-based power generation have been described. One of them that can be realized soon, is a replacement of existing power plants by state-of-the-art technologies. The replacement should significantly increase energy efficiency and thus, should lead to lower CO2 emission. The time has come for governments' action on creating instruments that could encourage electric energy sector to implement the strategies. It is also worth to note the opinion on competitive relations between coal-based electric energy and hydrogen fuel. Clean electricity shows the same range of applicability compared with hydrogen, and can be superior with respect of lower investment costs, higher technological advancement and higher energy effectiveness. Odnawialne źródła energii do wytwarzania energii elektrycznej Słowa kluczowe: odnawialne źródła energii, technologie OZE-E, koszty wytwarzania energii z OZE-E w Europie W artykule przedstawiono przegląd odnawialnych źródeł energii do wytwarzania energii elektrycznej (OZE-E) według dwóch instytucji, króre zajmują się problematyką OZE; Komisji Europejskiej, a ściślej Dyrektoriatu Generalnego ds. Energii i Transportu oraz Międzynarodowej Agencji Energii (IEA - International Energy Agency). Zaprezentowany przegląd ekonomicznych i technicznych warunków tworzenia źródeł OZE-E zgodny z ww. klasyfikacją daje możliwość porównania nakładów inwestycyjnych, kosztów eksploatacyjnych, sprawności i czasu życia tych źródeł. Szczególną uwagę zwrócono na problematykę wykorzystania biogazu do wytwarzania energii elektrycznej oraz osadów ściekowych z oczyszczalni komunalnych, których utylizację w najbliższych latach, zgodnie z założeniami, będzie się realizowało między innymi poprzez unieszkodliwiane termicznie w odpowiednich instalacjach. Artykuł zakończono przeglądem rodzajów OZE-E w Polsce, wielkością mocy zainstalowanej w źródłach oraz wielkością produkcji energii elektrycznej z OZE-E w 2005 roku. A review of renewable energy sources for electricity generation Key words: renewable energy sources, overwiev on various RES-E, cost for renewable electricity in Europe Generating electricity from renewable energy sources (RES-E) has a high priority in the energy policy strategies at national and European level as well as at a global scale. The paper presents overview on classifications applied for the various RES-E according to two institutions; European Commision (Directorate-General Energy and Transport) and International Energy Agency (IEA). The paper also presents overview on economic and technical specifications for new RES-E plant and current situation of renewable energies in Poland. Elektrownia bez emisji? Słowa kluczowe: energetyka, emisje, ograniczenia emisji, elektrownia bez emisji stosująca paliwo konwencjonalne Elektrownie i elektrociepłownie są źródłem emisji do atmosfery: SO2, NOx, CO, pyłu zawieszonego, gazów cieplarnianych takich jak: N2O i CO2. Od wielu lat energetyka na całym świecie stara się ograniczyć a w przyszłości może nawet wyeliminować emisję zanieczyszczeń do atmosfery. W artykule przedstawiono najważniejsze rodzaje emisji z energetyki i możliwości ich ograniczenia zalecane przez Dokument referencyjny na temat najlepszych dostępnych technik dla dużych obiektów energetycznego spalania IPPC oraz ideę Zero Emission Fossil Fuel Power Plants. Emission free power plant? Key words: power industry, emissions, emissions reduction, zero emission fossil fuel power plants Power and thermal power plants make significant emission sources of such substances as: CO, SO2, NOx, particulate matter, greenhouse gases like N2O and CO2. For many years power industry all over the world has tried to reduce and perhaps even to eliminate totally in the future pollution emission to atmosphere. The paper presents the most important emission kind originating from power industry as well as their reduction recommended by IPPC Reference Document, it also presents an idea of Zero Emission Fossil Fuel Power Plants worked out by EU. Terminowe rynki surowców i paliw w perspektywie historycznej Słowa kluczowe: ekonofizyka, dynamika nieliniowa, statystyka fraktalna, cykle koniunkturalne, zasada fal Elliotta, rynki towarowe, transakcje terminowe,- surowce energetyczne W artykule omówiono rezultaty analizy archiwalnych baz danych dotyczących transakcji na rynkach surowców energetycznych i paliw na przestrzeni ostatnich kilku dekad, tak w odniesieniu do negocjowanych cen spot jak i dla transakcji terminowych na głównych towarowych giełdach świata. Sporządzono i wstępnie przeanalizowano przebiegi cenowe dla podstawowych surowców kopalnych, jak i dla wstępnej fazy paliwa jądrowego, jakim jest tlenek naturalnego (tzn. niewzbogaconego) uranu. Zaproponowano zbiorczy indeks terminowego rynku nośników energii, jako geometryczną średnią paru notowanych na światowych giełdach subindeksów. Uzyskany przebieg wykazuje wyraźną elliotowską strukturę fraktalną. Wstępna interpretacja sugeruje, iż w odniesieniu do paliw kopalnych rynki weszły już w fazę poważnej korekty wieloletniego impulsu wzrostowego. Nie dotyczy to jednak rynku uranu, który jak dotąd wykazuje niczym nie zagrożony trend wzrostowy. Zgromadzone dane będą przedmiotem dalszych analiz z wykorzystaniem zaproponowanej uprzednio (i dobrze się jak dotąd sprawdzającej) metodyki, opartej na analizie spektralnej i statystyce fraktalnej. The futures markets of energy carriers in the historical perspective Key words: econophysics, non-linear dynamics, fractal statistics, business cycles, Elliott wave principle, commodity markets, futures,- energy carriers The paper presents analyses of historical databases concerning commodity markets during the last few decades, especially those related to energy raw materials and related fuels, with respect both to negotiaded spot trancactions among institutional traders, as well as to futures exchanges. Results are displayed in the form of averaged time series for the main fossil fuels and for preliminary (non-enriched) phase of nuclear fuel which is natural uranium in the form of U3O8 (i.e. yellow cake). The composite index of energy futures has also been proposed, which comes from geometrical averaging of several subindices quoted in futures exchanges, such as those of CRB. Achieved in this way time series distinctly exhibit the fractal structure in accordance with the Elliott wave principle. Former predictions concerning incoming trends and behaviours of global commodity markets along the decade seem to be successfully followed. Preliminary interpretation of presently collected data depicts that fossil fuels markets are at present in the phase of significant correction (presumably the fourth Elliot wave) which may last even for several incoming months. Until now, this does not concern the uranium market. The data will be a subject of further investigations using previously proposed methodology based on multi-scale spectral analyses, as well as on non-stochastic fractal statistics. Wystarczalność zasobów ropy naftowej Słowa kluczowe: zasoby ropy naftowej, występowanie ropy naftowej, ropa naftowa W pracy zostały przedstawione zasoby ropy naftowej w głównych obszarach jej występowania. Równocześnie omówiono rolę ropy naftowej, w bilansie energetycznym Świata, od czasu rozpoczęcia jej użytkowania do czasów współczesnych. Przeanalizowano również perspektywy odkrycia i udokumentowania nowych zasobów ropy naftowej ze szczególnym uwzględnieniem obszarów mórz i oceanów. Przeanalizowano ilość ropy naftowej wydobytej od początku jej eksploatacji do 2005 roku, która wynosi 145 mld ton. Powierzchnia basenów sedymentacyjnych w których znane są złoża ropy wynosi 65% ogólnej powierzchni lądów i mórz, które są perspektywicznie dla odkrycia nowych obszarów roponośnych, w których minimalne zasoby ropy naftowej mogą wynosić 107 mld ton. W sumie nie licząc ropy, którą będzie można pozyskać z łupków i piasków roponośnych obecnie świat będzie miał do dyspozycji 163 mld ton ropy już udokumentowanej i ponadto 107 mld ton z nowych obszarów perspektywicznych. Wynika z tego, że przyjmując nawet zwiększenie zużycia ropy w przyszłych latach, konwencjonalne zasoby ropy naftowej powinny wystarczyć na co najmniej pierwszą połowę XXI wieku. Crude oil reserves Key words: oil reserves, oil occurrence, crude oil The reserves of crude oil in main geographical regions are presented in the paper. The role of oil in energy mix of the world since the beginning of its exploitation till now is also presented. The analysis of prospects for new oil reserves discovery and exploration is given with emphasize put on the seas and oceans areas. It is stated that 145 thousand millions tonnes of crude oil have been exploited in the history of oil exploitation till the end of 2005. The area of sedimentary basins, where the crude oil reserves have been found constitutes 65% of the total areas of lands and seas that are prospective for discovery of new oil-bearing structures where the minimal oil reserves might be at the level of 107 thousand million tonnes. All together, not taking into account the oil that may be recovered from oil shales and oil sands, it is evaluated that the available amounts for the world will be 165 thousand million tonnes of oil in already documented reserves and 107 thousand million tonnes in perspective areas. From the above stated is seems that assuming the increased oil consumptions in the years to come, the conventional oil reserves should be sufficient at least for the first half of the 21-st century. Pozycja Koksowni Przyjaźń na rynku europejskim Słowa kluczowe: koks, koksownia, Zintegrowane Systemy Zarządzania, eksport, produkcja Celem artykułu jest prezentacja pozycji Koksowni Przyjaźń na krajowym i światowym rynku koksu. Przedstawiono wymagania stawiane producentom koksu przez Unię Europejską i władze lokalne szczególnie w sferze działań proekologicznych. Przedstawiono kierunki sprzedaży spółki oraz atuty sprawiające, iż jesteśmy największym eksporterem koksu w Polsce. Podkreślono również znaczącą rolę budowy nowej baterii koksowniczej oraz modernizacji pozostałych wydziałów i instalacji w celu utrzymania pełnej dyspozycyjności eksploatacyjnej. Position of the Coking Plant Przyjaźń on the European market Key words: coke, coke plant, Integrated Management Systems, export, production The aim of the article is presenting position of Coking Plant Przyjaźń on the domestic and international coke market. The article presents requirements that are put before coke producers by the European Union and local authorities especially in the field of environment-friendly actions. This document shows sale directions of the Plant and advantages which make Coke Plant Przyjaźń the biggest exporter of coke in Poland. The article also emphasizes the significance of building new coke battery and modernization of the remaining facilities and installations in order to keep the operational uptime fully. Charakterystyka wytwarzania ciepła w elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych Słowa kluczowe: produkcja ciepła, kotły, koszty, ceny W artykule przedstawiono charakterystykę wytwarzania ciepła w Polsce przez dużych scentralizowanych wytwórców. Są to elektrownie i elektrociepłownie zawodowe. Wytwarzają ciepło dla indywidualnych odbiorców, jak również dla przemysłu. Odbiorcy indywidualni wykorzystują ciepło głównie w zimie do celów grzewczych, ale też jako ciepłą wodę użytkową do celów sanitarnych. Przemysł natomiast korzysta z ciepła w postaci gorącej wody lub pary technologicznej przez cały rok. W artykule pokazano produkcję ciepła w dziesięciu wybranych województwach Polski. Pokazano rodzaje kotłów stosowanych w ciepłownictwie oraz ich ilość w każdej z grup. Szeroko omówiono również koszty wytwarzania ciepła w poszczególnych województwach, a także sposoby ich minimalizacji. Characteristic of heat generation in power plants and heat and power generation plants Key words: heat generation, boilers, costs, prices This article presents heat generation characteristic in Poland by big centralized producers. These are power plants and heat and power professional generation plants. They generates heat for individual users and also for industry. Individual consumers use heat, first of all, in winter for heating and also as a hot water for washing. Industry however uses heat as a hot water or as a technological steam all the year. This article presents also heat generation in ten selected provinces in Poland. Boilers types using in heat generation system were presented and its number in each group. Heat generation costs in particular provinces were widely discussed and possibilities of its minimalisation. Stan aktualny i prognozy rozwoju międzynarodowego rynku węgla koksowego Słowa kluczowe: węgiel koksowy, międzynarodowy rynek węgla, eksport węgla, ceny węgla, prognozy W artykule scharakteryzowano aktualną sytuację na międzynarodowym rynku węgli stosowanych w przemyśle metalurgicznym. Zamieszczono dane dotyczące światowego zużycia oraz handlu węglem koksowym na rynkach międzynarodowych w 2005 roku. Przedstawiono informacje o kształtowaniu się cen węgli koksowych w kontraktach FY (Financial Year) 2006/2007 oraz światowe prognozy dotyczące podaży i cen węgli koksowych w nadchodzących latach. State of the art and forecast of international coking coal market development Key words: coking coal, international coal market, coal export, coal prices, forecasts Paper characterises up-to-day situation on international market of coal used in metallurgical industry. It also present data on global use and international coking coal trade in 2005. Paper present information on coal prices in contracts for FY 2006/2007 and forecasts of coking coal supply and prices for the years to come. Energetyka Jądrowa w Polsce. Synergia przemysłu węglowego i energii jądrowej Słowa Kluczowe: energetyka jądrowa, przemysł węglowy, reaktory jądrowe, elektrownia węglowa Decyzja rządowa o włączeniu opcji jądrowej do przyszłości energetycznej Polski stawia przed specjalistami pytanie o wybór takiego typu reaktora jądrowego, który spełni długi szereg warunków: od technicznych - po społeczne. Współczesne reaktory jądrowe znajdują zastosowanie jedynie do produkcji elektryczności, natomiast niektóre reaktory należące do tzw. IV generacji mogą być również wykorzystane bezpośrednio w przemyśle. Decydują o tym dwie ich cechy: 1) stosunkowo niewielka moc cieplna - nie większa niż kilkaset megawatów, 2) duża temperatura helu chłodzącego taki reaktor wynosząca 900oC. Oprócz napędzania turbogeneratorów, hel o tak dużej temperaturze może być zastosowany, miedzy innymi, do produkcji wodoru, który jest używany w wielu procesach przemysłowych. Gorący hel może być też wykorzystany do przerobu węgla na całą gamę poszukiwanych produktów. Wysokotemperaturowe reaktory jądrowe chłodzone helem, spełniające więcej zadań niż klasyczne reaktory dużej mocy, wydają się być atrakcyjną perspektywą dla polskiej gospodarki, obecnie tak bardzo zależnej od importowanej ropy i gazu ziemnego. Jedną z możliwych idei jest przetworzenie CO2 z elektrowni węglowej w paliwo syntetyczne z użyciem wodoru uzyskanego z rozkładu wody, procesu zasilanego ciepłem z reaktora wysokotemperaturowego. Nuclear Energy in Poland. Nuclear and coal industry synergy Key words: nuclear energy, coal industry, nuclear reactors, coal power plant The Polish Government decision to include nuclear energy option in a number of Poland's future energy solutions challenge the specialists with a question of choosing of a nuclear reactor, which fulfills the conditions ranging from technical to social issues. Contemporary nuclear reactors are used to produce electricity only, however, some reactors belonging to so-called IV generation can be as well employed directly by the industry. Two features of these reactors are decisive: 1) relatively low heat power - no more than few hundreds megawatts, 2) high temperature of the helium coolant of about 900 oC. Nuclear process heat at such a high temperature can be utilized, among other applications, for coal technology, for production of hydrogen used in many industrial processes. Hot helium can also be applied to obtain many carbon-based valuable products. High temperature helium-cooled reactors, play more roles than classical high-power reactors. It seems to be an attractive perspective for Polish economy which is now so much dependent on imported oil and gas, but keeps a high potential in coal industry. CO2 from the coal power plant recycling into synfuel with the use of hydrogen from a water splitting factory driven by nuclear process heat from the high temperature nuclear reactor is one of the challenging ideas. Wykorzystanie materiałów kompozytowych wytworzonych na bazie wybranych odpadów energetycznych do wykonywania barier izolacyjnych w składowiskach odpadów Słowa kluczowe: Zagospodarowanie odpadów energetycznych w górnictwie, własności mechaniczne i filtracyjne materiałów kompozytowych, UPS, Bariery izolacyjne Ilość powstających odpadów energetycznych skłania do poszukiwania nowych możliwości ich wykorzystywania np. do budowy barier izolacyjnych w składowiskach odpadów. Podstawowym warunkiem, jaki musi spełniać materiał stanowiący barierę izolacyjną, jest warunek szczelności. Szczelność scharakteryzowana jest poprzez współczynnik filtracji, którego wartość nie może przekraczać 1·10-9 m/s. W przypadku składowisk podziemnych materiał izolacyjny, oprócz wymaganej i ściśle określonej granicznej wartości współczynnika filtracji, powinien charakteryzować się odpowiednimi właściwościami mechanicznymi dobranymi do warunków panujących w górotworze. W niniejszym artykule przedstawiono możliwość wykorzystania odpadów energetycznych do budowy barier izolacyjnych poprzez ocenę wpływu dodatku cementu na własności mechaniczne oraz filtracyjne mieszanin popiołowo-wodnych. The use of composite materials based on selected energetic waste as insulating barriers for waste depositories Key worlds: Energetic waste management in mining, Mechanical and permeability properties of composite materials, Coal Combustion Products, insulation barriers The amount of energetic waste that is produced in power plants encourages for seeking new methods of its use e.g. as insulating barrier in waste depositories. The main condition for the material to be used as insulating barrier is its low permeability. Permeability is characterized by permeability factor which must be below 1·10-9 m/s. In case of underground waste depositories, the material used as insulating barrier apart from low permeability factor must be also characterized by proper mechanical properties matching the surrounding rock mass. Estimation of cement addition for the mechanical properties and permeability of water /fly-ash slurries used as possible insulating barrier is presented in the article. Możliwości zagospodarowania odpadów drobnofrakcyjnych z energetyki w procesie doszczelniania gruzowiska zawałowego w warunkach kopalni Słowa kluczowe: mieszanina drobnofrakcyjna, doszczelnianie zrobów zawałowych, woda nadosadowa Jedną z najbardziej efektywnych metod zagospodarowania odpadów przemysłowych - energetycznych jest ich wykorzystanie w podziemnych technologiach górniczych. W artykule opisano technologię doszczelniania zrobów zawałowych o określonej porowatości czynnej (efektywnej), bazującą na właściwościach wiążących mieszanin wybranych drobnofrakcyjnych odpadów przemysłowych (przede wszystkim popiołów lotnych z produktami odsiarczania i bez nich) i wody kopalnianej, tworzących medium doszczelniające zroby. Possibilities of fine-grained slurries management in grouting of roaf fall rocks process in mine conditions Key worlds: fine grained slurries, grouting of roaf fall rocks (gob areas), axcessive water (bleed water) In general, the grouting of roof fall rocks (gob areas) is performed to reduce the risk of spontaneous combustion, gas emission and surface subsidence. The configuration of the roof fall materials determines the amount of grouting mixture, which is required to compact these rocks. The mixture composition has to meet the requirements of both pipeline transport and penetration in caving area. Fly ash based grouts are some of the best-known mixtures encountered in Polish coal mines. In general, the propagation of grout in gob area depends on many parameters such as type of grouting mixture and its composition, applied grouting methods, pipe spacing, configuration of the roof fall rocks (spacing, orientation and surface roughness) and inclination of footwall. The further treatment is based on following assumptions: - the mixture flow through a roof fall material is steady, - caving area is considered as a fractured rock medium which can be characterized by average porosity, fracture aperture and heterogeneity of fracture surface (relative roughness), - grouting mixture shows rheological properties described by Bingham model, - flow in the voids and fractures of roof fall materials is assumed to be laminar and may be described as flow with "a free mixture level". Zastosowanie wybranych technik prognostycznych do krótkoterminowych prognoz cen energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii Słowa kluczowe: krótkoterminowe prognozowanie w elektroenergetyce, Towarowa Giełda Energii, szeregi czasowe, krzywe harmoniczne, metody oparte na podobieństwie, teoria chaosu Wraz z przemianami społeczno-politycznymi i idącymi w ślad za nimi przemianami gospodarczymi obserwowanymi w kraju w ostatnim piętnastoleciu, dostrzec można również ewolucję poglądów na temat roli prognozowania elektroenergetycznego. Efektem zmian zachodzących w polskiej elektroenergetyce jest liberalizacja handlu energią. Prognozowanie zapotrzebowania lub zużycia energii elektrycznej jest zagadnieniem w miarę rozpoznanym i dość szeroko opisanym w literaturze zarówno światowej jak i krajowej. Gorzej jest w przypadku prognozowania cen energii elektrycznej. Jest to zagadnienie nowe, a w przypadku prognoz cen energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii nie ma zbyt wiele opracowanych i zweryfikowanych metod umożliwiających jej predykcję. W artykule zaproponowano wykorzystanie do celów predykcji krótkoterminowej cen klasycznych modeli harmonicznych opartych o stochastyczną analizę szeregów czasowych, jak również modelu Hausdorffa wywodzącego się z teorii chaosu zdeterminowanego. Modele te zweryfikowano na jednorodnym materiale statystycznym wykonując prognozy wygasłe cen na Towarowej Giełdzie Energii. Application of chosen forecasting techniques for short-term forecasts of electric energy prices on the Polish Power Exchange Key words: Short-term load forecasting in electric power engineering, Polish Power Exchange, time series, harmonic curves, similarity-based methods, chaos theory Along with social and political transformations and following economical transformations observed in our country during the past fifteen years, evolution of attitudes towards the role of power engineering forecasting is being noticed. The effect of transformations occurring in polish energy engineering is liberalization of energy trade. Forecasting of electric energy demands or consumption is an issue recognized to some extent and well described both in domestic and worldwide publications. Much worse is the case of forecasting of prices of electric energy. The issue is a new one, and in the case of forecasting of electric energy prices on the Polish Power Exchange there are not many developed and verified methods of its prediction. In the paper application of classic harmonic models based on stochastic analysis of time series, as well as Hausdorff's model derived from deterministic chaos theory is proposed for short-term prediction of prices. These models have been verified using a homogenous statistic material using forecasts of out-of-date prices of electric energy on the Polish Power Exchange. Ubytek zasobów węgla kamiennego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w latach 1989-2003; niepożądany skutek reform Słowa kluczowe: Górnośląskie Zagłębie Węglowe, węgiel kamienny, zasoby, wydobycie węgla, ubytki i przyrosty zasobów W artykule przedstawiono analizę zmian struktury i wielkości zasobów w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Wykazano znaczące zmniejszenie w latach 1989-2003 wielkości zasobów geologicznych, bilansowych i przemysłowych przy równoczesnym wzroście wielkości zasobów pozabilansowych. The loss of hard coal reserves in Upper Silesia Coal Basin in 1989-2003 - undesirable effect of coal mining restructuring Key words: Upper Silesian Coal Basin, hard coal, reserves, production of coal, decrease and increase in reserves The article presents an analysis of the structure and scale of, and changes in, the coal resources of the Upper Silesia Coal Basin. It shows the considerable decrease in the scales of geological, recoverable and developed reserves during the period 1989-2003 and the increase in non-recoverable reserves. Planowanie energetyczne na obszarach cennych przyrodniczo a lokalny rynek energii Słowa kluczowe: obszary cenne przyrodnicze, zaopatrzenie w energię, efekty zewnętrzne W artykule omówiono procedurę postępowania w planowaniu modernizacji i rozwoju energetyki na obszarach cennych przyrodniczo oraz kryteria planowania energetycznego odpowiadające warunkom zrównoważonego rozwoju energetyki na tych obszarach. Metoda obliczeniowa wspomagająca planowanie zaopatrzenia w energię obszarów cennych przyrodniczo musi uwzględniać ograniczenia gospodarowania na obszarach chronionej przyrody oraz wymagania dotyczące ochrony środowiska dla takich obszarów. Omawiane w artykule zagadnienie staje się jeszcze bardziej złożone, kiedy przyjmiemy, że planowanie energetyczne na szczególnych terenach, jakimi są obszary przyrodniczo cenne ma się odbywać zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Niezbędne staje się wówczas uwzględnienie w przeprowadzanej analizie efektywności kosztów strat środowiskowych i kosztów (korzyści) społecznych powodowanych przez procesy wytwarzania energii. The energy planning for areas of valuable nature and the local energy market Key words: Areas of valuable, energy supply, external effects In the paper the planning procedure of modernization and development of energy supply on areas of valuable nature is described. The criteria of energy planning in this case are presented. The planning of energy supply for areas of valuable nature, requires utilization of methods, developed for that particular purpose, and calculation tools which will allow to carry out reliable analysis of potentially feasible solutions. The computing method aiding in planning of power supply for areas of valuable nature should take into account housekeeping restrictions within areas of protected nature as well as demands regarding nature conservation of those areas. The issue raised in this article becomes even more complex, when power industry planning according to rules of balanced development within special areas such as those of valuable nature is taken into consideration. The analysis of cost effectiveness of social gain versus habitat loss carried out during the process of power generation (energy production) becomes essential and has to be taken into consideration. Zużycie paliw i energii oraz analiza ekonomiczna wytwarzania energii w źródłach indywidualnych na cennych przyrodniczo obszarach Polski północno-wschodniej Słowa kluczowe: zużycie paliw i energii, plany energetyczne w gminach W referacie przedstawione są wyniki badań dotyczących zużycia paliw i energii w miejscowościach położonych w otulinie białowieskiego oraz narwiańskiego parku narodowego. Przeanalizowane są możliwości poprawy stanu istniejącego z punktu widzenia ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko procesów wytwarzania energii cieplnej w źródłach indywidualnych wytwórców. The consumption of fuels and energy on valuable nature areas in the north-east part of Poland Key words: fuels and energy consumption, local energy planning In the paper are described the results of researches of energy consumption on areas of valuable nature. The influence on environment of energy production by low-emission sources is analyzed also. This article depicts simplified analysis of energy supply to three towns situated in heart of Bialowieza Forest. Handel gazem ziemnym w świecie i Europie - stan aktualny i prognozy Słowa kluczowe: handel gazem ziemnym, tendencje w handlu na świecie, zasoby gazu, prognoza wydobycie gazu, prognoza dostaw gazu W artykule przedstawiono aktualną i przyszłą sytuację w handlu gazem ziemnym w różnych regionach świata. Autorzy wskazują na różnice pomiędzy producentami i konsumentami gazu, które są związane z infrastrukturą systemów gazowniczych. Przedstawiają oni także prognozy w zakresie zarówno dostaw jak i przyszłego wydobycia, w rozbiciu na regiony, w okresie do roku 2030. Gas trade tendency in the world and Europe - actual and future Key words: gas trade, trade tendency in the world, gas reserves, gas production forecast, gas supply forecast Will gas supply increase inline with gas demand, regionally and globally? Or could parts of the world experience supply shortfalls, pushing up prices or prompting governments to take steps to force demand into line with available supply? Or could productive potential grow faster than demand, with gas bubbles, price declines and investment downturns paving the way for future gas supply shortages as results? In the paper are presented actual and future tendency in gas trade in the different region in the world. The authors indicate at the differences between the producers and the consumers of gas, which are connected with infrastructure of gas systems. They give also information about world gas reserves, natural gas production by region and regional gas supply potential by 2030. Oszczędność energii jako element rynku energii Słowa kluczowe: oszczędzanie energii, efektywność energetyczna, rynek energii Celem artykułu było wykazanie, że procesy związane ze zmniejszeniem zużycia energii (oszczędzaniem energii) mogą być elementem rynku energii. W artykule pokazano proces urynkowienia oszczędzania energii poprzez opisanie podstawowych działań służących bezpośrednio lub pośrednio wzrostowi efektywności energetycznej. Przedstawiono rolę efektywności energetycznej w polityce Unii Europejskiej i potencjał efektywności energetycznej w krajach członkowskich. Omówiono podstawowe dokumenty Unii Europejskiej określające rynkową pozycję efektywności energetycznej. Scharakteryzowano obszary oszczędzania energii - sektor wytwarzania, transportu i użytkowania końcowego energii. Podano zalecenia dla Polski. Energy savings as energy market component Key words: energy savings, energy efficiency, energy market The aim of this article has been to prove that energy savings can constitute a component of energy market. The process of marketing different activities aimed at improving energy efficiency of the whole economy has been described. Necessary conditions for making energy savings market components have been defined. The position of energy efficiency in the internal competitive market has been analysed. The progress in supporting energy efficiency by different legislation and strategic document on energy issued by the European Commission has been reviewed. The essential role of energy efficiency in the modern economy and society has been described. The potential of energy efficiency in the EU and the plans to utilise it before 2020 have been presented. The expected influence of new directives, the energy use product directive and the energy services directive namely, on energy demand and energy loss reduction have been discussed. The main areas where energy cuts can take place energy generation, transmission, distribution and end-use, have been presented and analysed. Some other aspects influencing energy efficiency being crucial for settling energy savings as energy market component have been mentioned. Aktualna sytuacja na światowym rynku węgla energetycznego ze szczególnym uwzględnieniem dostawców rosyjskich Słowa kluczowe: węgiel energetyczny, eksport węgla, Rosja, przeładunki rosyjskiego węgla W artykule przedstawiono aktualną sytuację na światowym rynku węgla energetycznego, wielkość obrotów, a także jego największych dostawców. Dokonano analizy rozwoju tendencji cenowych na tym rynku w okresie ostatniego roku. Zaprezentowano rolę Rosji jako producenta węgla i coraz bardziej znaczącego eksportera. Przedstawiono kluczowe zagadnienia związane z transportem rosyjskiego węgla oraz infrastrukturą portową. Omówione zostały perspektywy zwiększenia obecności rosyjskiego węgla na rynkach europejskich. Survey of the international steam coal market with a focus on Russian suppliers Key words: steam coal, coal exports, Russia, transhipments of Russian coal Report contains description of current situation on the world's steam coal market, including trade volumes and position of major suppliers. It is completed by analysis of price trends on this market, covering period of the last 12 months. Second part is devoted to Russia, growing producer and exporter of coal. The key problems connected with rail transport of Russian coal and port infrastructure have been presented. The report also covers prospects for the expansion of Russian coal and its growing presence on the European market. Praktyczne aspekty wdrożenia systemu zarządzania w zakładach górniczych Słowa kluczowe: Zakłady górnicze, System zarządzania jakością, Podejście procesowe, Proces, Mapa procesów Proces integracji Polski z Unią Europejską wymaga znacznych przekształceń w sferze zarządzania przedsiębiorstwami. Powodzenie tego procesu w dużej mierze zależy od wdrożenia unijnych standardów sprawdzonych w warunkach gospodarki rynkowej. Jednym z nich jest system zarządzania jakością spełniający wymagania norm ISO serii 9000:2000. W Polsce od kilku lat trwa dynamiczny proces wdrażania takich systemów w zakładach górniczych. Wdrażanie systemu zarządzania jest szczególnym wyzwaniem w przemyśle górniczym, gdzie jednym z najważniejszych problemów wymagających rozwiązania jest podniesienie standardów jakościowych oferowanego węgla. Należy pamiętać, że każda grupa odbiorców ma swoje określone wymagania co do parametrów jakościowych paliwa, w tym węgla. Wdrażanie systemu zarządzania jakością w zakładzie górniczym przynosi wiele konkretnych korzyści. Przede wszystkim można zaobserwować usprawnienie procesów decyzyjnych związanych z zarządzaniem, polepszenie obiegu dokumentów i nadzoru nad aktami prawnymi. Ponadto system też umożliwia zapewnienie terminowych i stałych dostaw węgla o określonych parametrach. Practical aspects of implementing the management system in mining plants Key words: Mining plants, Quality management system, Process approach, Process, Process map The process of Poland's integration with the European Union entails many transformations in the sphere of enterprise management. The success of this process depends, to a great extent, on implementing the EU standards verified in the market-oriented economy. One of them is a quality management system meeting the requirements of ISO series 9000:2000 standards. In Poland, for several years, a dynamic process of implementing such systems in mining plants has taken place. Such implementation of the management system is a special challenge in relation to mining plants, where increasing the quality standards of the offered coal is one of the most important problems to be solved. It is to be kept in mind that each group of customers have their own specific requirements in relation to the quality parameters of fuel, including coal. The implementation of the quality management system in the mining plant bring many defined benefits. First of all, one can observe improvements in the decision-taking processes relating to management process, improvement in the circulation of documents and supervision of legal acts. Besides, the system makes it possible to ensure prompt and continual supplies of coal with required parameters. Czynniki wpływające na koszty podziemnego magazynowania gazu Słowa kluczowe: podziemne magazynowanie gazu, efektywność ekonomiczna W artykule zaprezentowano podstawowe zagadnienia związane z kosztami podziemnego magazynowania gazu. Przedstawiono wielkość jednostkowych nakładów inwestycyjnych, w zależności od rodzaju magazynu, a także strukturę kosztów eksploatacyjnych. Dla warunków polskich, na przykładzie hipotetycznego magazynu oszacowano wpływ wielkości nakładów inwestycyjnych, kosztów stałych i zmiennych oraz ceny za magazynowanie na wartość zaktualizowaną netto (NPV). Zbadano również wpływ wykorzystania pojemności czynnej na opłacalność procesu podziemnego magazynowania gazu. Factors influencing the costs of underground gas storage Key words: underground gas storage, economic efficiency The effective operation of liberalised gas markets is dependent on the construction of new gas storage. Using the Poland as a case study, the authors examine the factors influencing the economic efficiency of the UGS constructions and operations. In a liberalised gas market, a tight supply/demand position can lead to high storage values, whereas an oversupply can lead to storage being unused and of low commercial value. In the paper, approximate profitable prize for storage in a hypothetical UGS in depleted gas reservoir is evaluated and examined versus the storage capacity used. Ekonomika sekwestracji geologicznej CO2 w złożach ropy naftowej Słowa kluczowe: sekwestracja, EOR, symulacja numeryczna, eksploatacja ropy naftowej, efekt ekonomiczny Problem zwiększonej, antropogenicznej emisji dwutlenku węgla staje się coraz poważniejszy. Pomimo braku całkowitego potwierdzenia hipotezy o globalnym ociepleniu podejmowanych jest szereg prób ograniczenia emisji CO2. W przypadku wprowadzenia administracyjnych nakazów ograniczenia emisji, producenci energii elektryczne mogą być zmuszeni do separacji, przechwytywania i składowania dwutlenku węgla. W artykule przedstawiono wyniki symulacji numerycznej zatłaczania emisji dwutlenku węgla z elektrociepłowni do złoża ropy naftowej, otrzymując prognozę wpływu zatłaczania CO2 na wydobycie ropy naftowej. Przedstawiono również wstępna prognozę ekonomicznej efektywności takiego procesu. Wstępna analiza wskazuje na potencjalną, konieczne jest współ finansowanie całego przedsięwzięcia przez emitenta, w celu zapewnienia sobie możliwości składowania jak największej ilości CO2 w długiej perspektywie czasowej. Spodziewane rezultaty takiego przedsięwzięcia, są bardzo ściśle uzależniona od ceny ropy i kosztu wtłaczanego dwutlenku węgla. Economics of geological sequestration of CO2 in oil reservoirs Key words: sequestration, EOR, numerical simulation, oil exploitation, economic effect Problem of anthropogenic emission of carbon dioxide becomes more and more serious. The hypothesis of global warming is not fully confirmed but many efforts are taken to decrease emission of CO2. In the case of administrative decision of reduction of CO2 emission, energy producers will have to separate, capture and storage carbon dioxide. The paper presents results of numerical modeling of CO2 injection into an oil reservoir. During this simulation CO2 emission from heat and power plant is being injected into oil reservoir. Basic economic evaluation of the simulation results shows that such project must be co-financed by energy producers for secure high capacity storage for long time period. Expected results of such projects depend mainly on the crude oil price and the costs of injected carbon dioxide. Rola gazu ziemnego w wytwarzaniu energii elektrycznej w Polsce na tle wybranych państw świata Słowa kluczowe: gaz ziemny, wytwarzanie energii elektrycznej Ostatnio zaobserwować można zarówno w Polsce, jak i krajach UE zwiększony popyt na gaz ziemny. Gaz ziemny jest uważany za najbardziej ekologiczny nośnik energii spośród konwencjonalnych paliw. W artykule przedstawiono znaczenie gazu ziemnego w strukturze wytwarzania energii elektrycznej Polski i wybranych państwa świata. Zwrócono uwagę na aktualne i perspektywiczne kierunki dostaw gazu do Polski. Przedstawiono ekologiczne aspekty stosowania gazu ziemnego w sektorze elektroenergetycznym na przykładzie Elektrociepłowni Zielona Góra. The role of natural gas in electricity generation in Poland on the background of selected countries Key words: natural gas, electricity generation It can be observed in recently that the demand for gas has been growing in Poland and UE countries. Natural gas is considered to be the most ecological energy carrier if we think of conventional fuels. The article presents the role of natural gas in the electricity generation structure in Poland and selected countries. It also draws attention to the present directions of gas delivery to this country and it shows some further perspectives. Finally, it presents the ecological aspects of using natural gas in the energy sector on the basis of heat and power plants in Zielona Góra. Analiza efektywności zgazowania węgla połączonego z usuwaniem ditlenku węgla Słowa kluczowe: zgazowanie, poligeneracja, paliwa ciekłe Zgazowanie węgla jest technologią umożliwiającą nie tylko osiągnięcie wysokich sprawności wytwarzania energii elektrycznej, ale także może być bezpośrednio powiązane z wytwarzaniem paliw ciekłych. W obu przypadkach efektywność wytwarzania produktów uzależniona jest od kosztów związanych z emisją ditlenku węgla. W pracy poddano analizie wpływ uwzględnienia kosztów emisji ditlenku węgla na efektywność ekonomiczną różnych układów technologicznych opartych o zgazowanie węgla, tzn. podstawowego - zintegrowanego z zespołem turbin parowo-gazowych (IGCC) oraz poligeneracyjnego - wytwarzającego równocześnie energię elektryczną i paliwa ciekłe. Economic analysis of coal gasification with carbon dioxide removal Key words: gasification, polygeneration, liquid fuels Coal gasification makes able to achieve not only the high efficiency of electricity generation but also creates opportunity for parallel production of liquid fuels. In both cases the economic and thermal efficiencies of production depend on costs related to carbon dioxide emission penalty or capture/storage option. In the paper the effect of carbon dioxide emission cost on economical performance of various coal gasification technological options was discussed, namely coal gasification integrated with gas and steam turbine sets (IGCC) and polygeneration option combining power generation with liquid fuels production. Strategia rozwoju konstrukcji polskich osadzarek - racje ekonomiczne zastosowań Słowa kluczowe: węgiel, przeróbka mechaniczna, osadzarka, efektywność wzbogacania, system sterowania, ochrona środowiska Wykonane analizy ekonomiczne dla kilku przedsięwzięć, gdzie zaproponowano do stosowania nowe wodne osadzarki pulsacyjne sterowane elektronicznie, dały dobre rezultaty i przyczyniły się do podjęcia decyzji o ich zastosowaniu tak w krajowych, jak i zagranicznych obiektach wzbogacania, węgli koksujących i energetycznych. Podstawowym założeniem, a zarazem kryterium oceny procesu wzbogacania, jest warunek uzyskania maksymalnej ilości produktów handlowych jakościowo zadowalających odbiorców. Należy podkreślić, że podniesienie wymagań jakościowych powoduje zmniejszenie ilości produkowanego węgla, który te wymagania spełnia. Skutkuje to faktem, że z tej samej ilości surowego materiału można otrzymać różne ilości produktów o ustalonej jakości. Najistotniejszym czynnikiem decydującym o tym jest sprawność maszyn wzbogacających oraz znajomość aktualnych charakterystyk wzbogacania nadawy w połączeniu z możliwością skutecznego ciągłego sterowania procesem wzbogacania. Opisując racje ekonomiczne istnienia instalacji przeróbczych należy głównie analizować pracę osadzarek (lub innych wzbogacalników), które z urządzeniami z nimi współpracującymi mają kluczowy wpływ na zaistniałe w procesie technologicznym zyski lub straty. Strategy of construction development of Polish jigs - economic advantages Key words: coal, coal preparation, jig, preparation efficiency, control system, environment protection Economic studies of several projects where was applied new pulsatory water jigs equipped with electronic control has shown good results and made contributions to taking a decision of using coking and power coal in local and foreign facilities of raw output preparation. Basic assumption as well as evaluation criterion of preparation process is condition of obtaining maximum quantity of sale products satisfying consumer's requirements as about quality. It ought to be underlined that elevation of quality requirements results in decrease of coal production meeting such requirements. This takes effects that from the same quantity of raw material can be obtained different quantities of products of determined quality. Most decisive factor of the above is efficiency of preparation machinery and knowledge on present characteristic of feeding material with combination of possibility of effective continuous control of preparation process. Describing economic advantages of preparation installations existence it ought to be mainly analyzed jig operation (or other concentrators) which working together with other equipment have key influence on gains or losses coming from technology process. Strategia zwiększenia bazy zasobowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Słowa kluczowe: węgiel koksowy, zasoby, produkcja, integracja Jastrzębska Spółka Węglowa SA jest największym producentem węgla ortokoksowego w Polsce i Europie. Dla zapewnienie perspektyw działalności przedsiębiorstwa oraz utrzymania wysokiej pozycji rynkowej konieczne jest wdrożenie strategii ukierunkowanej na zwiększenie dostępnej bazy zasobowej. Głównymi elementami strategii są: - integracja trzech sąsiadujących zakładów górniczych: "Borynia", "Jas-Mos" i "Zofiówka", - udostępnienie i zagospodarowanie zasobów węgla zalegających w obrębie nowych złóż "Bzie-Dębina 1 - Zachód" i "Pawłowice 1". The strategy of increasing of coal reserves in Jastrzębska Spółka Węglowa SA Key words: coking coal, coal reserves, production, coal mines' merging Jastrzębska Spółka Węglowa is the biggest producer of hard coking coal both in Poland and Europe. To safeguard the further existence and to keep its market position it is necessary to implement strategy aimed at increasing of accessible deposits of coking coal. Main undertakings connected with presented strategy are: - merging of three neighbouring collieries: "Borynia", "Jas-Mos" and "Zofiówka" into one structure, - gaining of access and further exploitation of coal deposits in reserve panels "Bzie-Dębina 1 - Zachód" and "Pawłowice 1". Hybrydowe układy do rozdziału mieszanin wodoru i dwutlenku węgla. Prezentacja projektu UE HY2SEPS Słowa kluczowe: ograniczanie emisji CO2, wytwarzanie wodoru, proces hybrydowy, adsorpcja zmiennociśnieniowa, procesy membranowe Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza CO2 jest obecnie jednym z najpoważniejszych wyzwań podejmowanych przez instytucje naukowe, rządy państw i organizacje przemysłowe na całym świecie. Inicjowanie działań zmierzających do rozwiązania tego problemu stało się m.in. celem priorytetu tematycznego 6.1 (Zrównoważone Systemy Energetyczne) w ramach 6. Programu Ramowego UE. W niniejszej pracy przedstawiono projekt UE HY2SEPS jako przykład działań podejmowanych w obszarze priorytetu tematycznego 6.1. Omówiono cele projektu oraz planowane sposoby ich realizacji. Zaprezentowano także wstępne wyniki badań właściwości separacyjnych pierwszego materiału membranowego, planowanego do wykorzystania w układzie hybrydowym. Hybrid hydrogen - carbon dioxide separation systems. Presentation of the HY2SEPS project Key words: carbon dioxide capture, hydrogen production, hybrid process, pressure swing adsorption, membrane processes Increased CO2 emissions in the atmosphere are the result of human activities related to energy production from fossil fuels. Fossil fuels are expected to be the main source of energy for the next decades, and the main source of CO2 emissions associated with human activity. To meet future regulations and standards, sustainable energy systems based on fossil fuels will require a significant reduction of emitted greenhouse gases and other pollutants. According to the 4/2004 European Environmental Agency report, CO2 emissions from fossil fuels account to 78% of the total EU greenhouse gases emissions. The reduction of CO2 emissions is included in the workprogramme of Priority 6.1. The case examined in the "Hybrid hydrogen - carbon dioxide separation systems" (HY2SEPS) project is the pre-combustion CO2 capture, which is one of the four strategically important research areas of the thematic priority 6.1. The main goal of the HY2SEPS project is the development of a hybrid membrane/ pressure swing adsorption (PSA) H2/CO2 separation process, which will be a part of a fossil fuel de-carbonization process used for the pre-combustion CO2 capture. Methane steam reforming is currently the major route for hydrogen production and will be employed as a model case. High purity hydrogen (99.99%) is usually recovered from the reformate by using a PSA process. A typical PSA waste gas stream (CO2~55%, H2~35%, CH4 & CO~ 15%) is not usually recycled since it has to be recompressed to the PSA feed pressure for recovering only a small fraction of the recycled hydrogen. Furthermore, it cannot be used for CO2 sequestration since it contains significant amounts of H2 and CH4. A hybrid process is expected to combine the high throughput and H2 product purity of a PSA process with the lower operating costs of a membrane process. It is expected to enhance the overall H2 recovery and provide an H2-free CO2 stream ready for capture and sequestration. Below are listed main task carried out within the HY2SEPS project. 1. Material research related to existing and new membrane and sorbent materials. 2. Process design and integration. 3. Evaluation of hybrid process sustainability using life cycle analysis. 4. Component design. Preliminary experimental studies for the adsorption equilibria and kinetics of the mass transport of CO2 and CH4 on the first membrane material were performed. For the sample scraped off the active layer of the membrane, equilibrium and kinetic experiments were done over the pressure range 0-2 bar and temperatures between 20 and 90 oC. It is concluded that the equilibrium capacities for methane are by an order of magnitude lower than those for carbon dioxide (Figs 5 and 6). In the case of diffusional time constants the appropriate values for methane are 2-3 times higher than those for carbon dioxide (Tab.1). Analiza efektywności energetycznej wytwarzania paliwa gazowego w procesie zgazowania węgla Słowa kluczowe: węgiel, zgazowanie węgla, czynnik zgazowujący W artykule jest przedstawiona analiza energetyczna procesu całkowitego zgazowania węgla . Podstawą wykonanej analizy jest opracowany równowagowy model matematyczny procesu zgazowania. Model ten składa się z układu nieliniowych równań algebraicznych opisujących procesy fizyczne, chemiczne i energetyczne zachodzące w generatorze gazu. Procesy fizyczne w tym modelu opisane są metodą fizyki statystycznej. Wykorzystując opracowany model matematyczny wykonano badania symulacyjne różnych metod (Texaco, Destec, Prenflo, Shell, KRW, MEET) zgazowania węgla kamiennego i brunatnego. Wyniki wykonanych badań symulacyjnych przedstawiono w tablicy i na rysunkach. Analysis of energy effectiveness of gaseous fuel generation in coal gasification process Key words: coal, coal gasification, gasifying agent In the paper there is presented the complex energy analysis of the process of complete, pressure coal gasification. The basis of energy analysis performed, is the elaborated mathematical model of the process of coal gasification. The mathematical model was elaborated to allow one to perform multivariant calculation of energy aspects of this process with changeable parameters such as: temperature and pressure of the process and kind, excess ratio and temperature of gasifying medium. It allows numerical simulation of various methods of complete, pressure gasification of various kinds of coal, with the help of various gasifying medium compositions. This model includes the system of equations which describe chemical, physical and energy phenomena occurring in gas generator. The physical processes are described with the help of the statistical physics. The formulated system of equations allows one to determine the composition of produced gas, and to determine the conditions of energy equilibrium in the gas generator. It is composed of 31 non-linear algebraic equations. Additional, the 32nd equation expresses the energy balance of gas generator. On the basis of this model a computer programme was elaborated. Six technologies of hard coal gasification (Texaco, Destec, Prenflo, Shell, KRW MEET) and two technologies of brown coal gasification (Prenflo, KRW) were taken into account in simulation. The results of numerical simulation are shown in the form of table and charts. Znaczenie Giełdy Towarowej na rynku paliw i energii - przykłady zastosowań Słowa kluczowe: Giełda towarowa, kontrakt terminowy, opcje, instrumenty pochodne, zabezpieczenie Artykuł poświęcony został giełdzie towarowej umożliwiającej obrót towarami masowymi oraz obrót instrumentami finansowymi na rynku terminowym. Przedstawiono instytucje rynku towarów giełdowych, uczestników rynku i podstawowe transakcje na rynku kasowym (gotówkowym) oraz na rynku terminowym. W drugiej części zaprezentowano możliwości giełdy towarowej od strony praktycznej. Podano przykład transakcji futures i opcji zakupu węgla przez energetykę, zabezpieczenie eksportera węgla przed niekorzystnym kursem walutowym. Zwrócono uwagę, iż znaczenie rynku giełdowego dla gospodarki wynika z jego funkcji: mobilizacji, wyceny i alokacji kapitału. Zaprezentowano możliwości uczestników rynku, aby ryzyko prowadzenia biznesu mogło zostać zminimalizowane a handel towarami masowymi był bardziej przejrzysty, wystandaryzowany i powszechny. Wskazano podstawowe korzyści dla uczestników rynku giełdy towarowej z uwzględnieniem minimalizacji ryzyka rynkowego wynikające w szczególności z niekorzystnych zmian cen kursu walutowego i cen surowców na rynkach finansowych. Odpowiednia ocena rynku powoduje, że obok zabezpieczenia się (hedging) przed niekorzystnymi jego wahaniami, istnieje realna możliwość generowania dodatkowych zysków dla przedsiębiorstw. Analizując rynek giełdowy, wykazano, iż aktywność polskich przedsiębiorców i managerów w tej dziedzinie jest niewystarczająca. Significance of commodity exchange at oil and energy market - examples of application Key words: commodity exchange, futures, options, derivates, hedging The article has been dedicated to commodity exchange that enables commodity trading and financial instruments trading on forward market. There have been presented institutions of commodity exchange market, market participants and basic transactions made on spot market (cash market) and forward market. The second part introduces the practical side of the commodity exchange opportunities. The futures type transaction, an option of coal purchase by power industry sector and coal exporter's safeguard before unfavourable foreign exchange rate have been used as illustrations. It has been emphasised that exchange market significance for the economy is due to its functions i.e. mobilization, capital valuation and allocation. There have been depicted market participants opportunities to minimize business risk and make commodity trading more transparent, standardised and common. Basic advantages for the commodity exchange participants have been shown with special emphasis on market risk minimization in case of unfavourable changes of the exchange rate and raw materials prices on the financial markets. The right market evaluation provides both hedging that prevents from its adverse fluctuations and real possibility of enterprises additional profits generation. While analyzing the commodity market it has been pointed out that Polish entrepreneurs' and managers' activities in this branch are not satisfactory. Perspektywy i rozwój europejskiego rynku energii Słowa kluczowe: polityka energetyczna, elektroenergetyka, rynek energii, zielona księga, Unia Europejska W artykule omówiono podstawowe problemy zawarte w Zielonej Księdze i do- tyczące Europejskiej Statystyki dla Zrównoważonej, Konkurencyjnej i Bezpiecznej Energii, a na tym tle problemy wspólnego rynku energii i rozwoju sektora energetycznego z punktu widzenia poszczególnych uczestników tego rynku. Perspectives and development of the European Single Energy Market Key words: energy policy, power sector, energy market, green paper, European Union The paper concerns some fundamental issues of European Union Energy Policy presented mainly in the European Commission document "Green paper. A European strategy for sustainable, competitive and secure energy" and reports on related discussions about the future of european single energy market, development of power sector etc. carried out by energy sector players. |
||
pliki do pobrania
Jednostki
Strona główna Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią