Na temat:

Polityka państwa w zakresie paliw i energii

Wnioski z XVII Konferencji

Wykaz referatów przedstawionych na konferencji

1. Wiesław Blaschke
   Problem rentowności krajowych kopalń węgla kamiennego w świetle zasad stanowienia cen i liczenia kosztów w Unii Europejskiej
2. Wiesław Blaschke
   Ocena Programu Restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego w Polsce w latach 2003-2006 pod kątem przepisów pomocowych Unii Europejskiej
3. Daniel Borsucki
   Korzyści, zagrożenia i problemy na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej - w świetle doświadczeń KHW S.A.
4. Piotr Chmiel, Mieczysław Lubryka, Jan Kutkowski
   Eksploatacja filarów ochronnych likwidowanych szybów jako element przedłużenia żywotności KWK JAS-MOS
5. Piotr Chmiel, Mieczysław Lubryka, Jan Kutkowski, Henryka Jordan
   Rola controllingu w poprawie wyniku finansowego kopalni na przykładzie KWK JAS-MOS
6. Henryk Chroszcz
   Parametry jakościowe węgla w zasobach operatywnych kopalń czynnych determinantą ich przyszłej kondycji ekonomicznej
7. Stefan Chwaszczewski
   Elektroenergetyka europejska XXI wieku na tle bilansu surowców energetycznych
8. Kazimierz Czopek
   Wartość rynkowa kopalni węgla brunatnego w warunkach tworzenia grupy kapitałowej w energetyce
9. Kazimierz Gatnar
   Ujęcie i gospodarcze wykorzystanie metanu pokładów węgla z obszaru górniczego Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. jako element lokalnego rynku energii
10. Lidia Gawlik
    Uwarunkowania eksportu węgla kamiennego
11. Ryszard Gilecki
    Zagadnienia importu paliw u progu XXI stulecia
12. Jan J. Hycnar, Mariusz Górski
    Uwarunkowania współspalania węgla i biomasy
13. Aleksander Karcz, Aleksander Sobolewski
    Polskie koksownictwo - szanse i zagrożenia
14. Maksymilian Klank, Roman Łój, Leon Kurczabiński
    Polityka Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. w zakresie dostosowania produkcji do wymagań norm ochrony środowiska oraz poprawy konkurencyjności węgla na rynku krajowym
15. Zbigniew Kozłowski
    Uwarunkowania utrzymania strategicznej roli węgla brunatnego w polskie energetyce
16. Krystyna Kubica, Marek Ściążko, Jerzy Raińczak
    Współspalanie biomasy z węglem
17. Mariusz Kudełko
    Koszty zewnętrzne systemów energetycznych
18. Jan Kurp, Joanna Strzelec-Łobodzińska
    Podstawowe problemy Południowego Koncernu Energetycznego S.A. przed akcesją Polski z Unią Europejską
19. Mieczysław Kwiatkowski, Marek Wawrzyszczuk, Wojciech Orzeszek
    Implementacja dyrektywy 2001/80/WE w krajowym podsektorze wytwarzania energii elektrycznej
20. Urszula Lorenz, Zbigniew Grudziński
    Ceny węgla kamiennego energetycznego w kraju i na rynkach międzynarodowych
21. Jan Lubaś, Jerzy Stopa
    Doświadczenia i osiągnięcia górnictwa naftowego w zakresie zatłaczania gazów kwaśnych do stref złożowych
22. Zygmunt Maciejewski
    Krajowe zużycie energii elektrycznej a prognozy jej zapotrzebowania
23. Anna Marzec
    Perspektywy wykorzystania wodoru jako paliwa - korzyści i zagrożenia dla środowiska
24. Adam Nodzeński, Stanisław Hołda
    Oddziaływanie fizykochemiczne dwutlenku węgla ze środowiskiem centrów magazynowania
25. Tadeusz Olkuski, Eugeniusz Mokrzycki
    Miejsca powstawania strat energii chemicznej zawartej w węglu w procesach pozyskania węgla oraz wytwarzania energii elektrycznej
26. Janusz Olszowski, Joanna Mazurkiewicz
    Sektor górnictwa węgla kamiennego a dochody i wydatki budżetu państwa
27. Urszula Ozga-Blaschke
    Ceny węgla koksowego na rynkach międzynarodowych i w kraju
28. Justyna Pyssa, Wojciech Suwała
    Zobowiązania międzynarodowe polski w zakresie redukcji emisji i skutki dla sektora paliwowo-energetycznego
29. Włodzimierz Radoła, Jan Kowalczyk
    Stan aktualny, perspektywy rozwoju i znaczenie górnictwa węgla koksowego, ze szczególnym uwzględnieniem JSW S.A. dla gospodarki kraju
30. Stanisław Rychlicki, Jakub Siemek
    Perspektywy wykorzystania paliw węglowodorowych ze szczególnym uwzględnieniem gazu ziemnego
31. Jerzy Stopa, Radosław Tarkowski
    Możliwości magazynowania gazów spalinowych z energetyki w horyzontach złożowych
32. Wojciech Suwała, Jacek Kamiński, Mariusz Kudełko
    Modelowanie restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego
33. Adam Szurlej, Eugeniusz Mokrzycki
    Ekologiczne i energetyczne oraz ekonomiczne aspekty stosowania układów wykorzystujących gaz ziemny
34. Radosław Tarkowski
    Podziemne magazynowanie dwutlenku węgla z energetyki w Polsce
35. Ryszard Uberman, Zbigniew Kasztelewicz
    Przygotowanie polskiego górnictwa węgla brunatnego do warunków europejskich
36. Alicja Uliasz-Bocheńczyk, Eugeniusz Mokrzycki
    Emisja dwutlenku węgla w przemyśle cementowym
37. Barbara Uliasz-Misiak
    Instrumenty ekonomiczne stosowane w celu ograniczania emisji CO₂ w Europie i Polsce
38. Krzysztof Warmuziński, Krzysztof Gosiewski, Marek Tańczyk, Manfred Jaschik
    Analiza możliwości utylizacji metanu z kopalń węgla kamiennego w Polsce

1. Wiesław Blaschke
   PROBLEM RENTOWNOŚCI KRAJOWYCH KOPALŃ WĘGLA KAMIENNEGO W ŚWIETLE ZASAD STANOWIENIA CEN I LICZENIA KOSZTÓW W UNII EUROPEJSKIEJ
   
   Słowa kluczowe: węgiel kamienny, reforma górnictwa, rentowność kopalń, regulacje UE
   
   W artykule omówiono stan przygotowań polskiego górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania według zasad Unii Europejskiej. Zdaniem autora występuje bardzo duże opóźnienie prac dostosowawczych. Skutkować to może katastrofą poszczególnych kopalń (spółek). W pracy przedstawiono problem oceny rentowności kopalń. Stwierdzono, że dotychczasowe kryteria oceny oparte są na błędnych przesłankach. Zaprezentowano, zadaniem autora, właściwe podejście do problemu rentowności kopalń. Podano sposób określania cen węgla i liczenia kosztów jego pozyskania. Informacje oparto o dokumenty unijne. Stwierdzono konieczność opracowania rankingów kopalń w oparciu o prognozowaną ich rentowność. Pokazano możliwość wykorzystania rankingów w pracach rządu przy przygotowywaniu państwowych planów dostępu do zasobów i zamykania kopalń.
   
   PROFITABILITY OF DOMESTIC HARD COAL MINES IN THE LIGHT OF PRICING RULES AND COST CALCULATION SCHEMES IN THE EUROPEAN UNION
   
   Key Words: hard coal, coal mining reform, profitability of mines, EU legislation
   
   The paper presents the state of preparation of Polish mining industry to functioning in compliance with European Union rules. According to the author's opinion there exist a very big delay in adjusting works. In consequence it may lead to collapse of coal mines and coal companies functioning. The problem of coal mines profitability evaluation is shown in the paper. It is stated that the criteria used now are based on wrong assumptions. The proper, in the author's opinion., way of thinking about coal mines profitability is presented. The methods of coal pricing as well as coal production cost calculation are given. These methods are based on the EU documents. The necessity of ranking coal mines basing on they future profitability is also stated. The possibility of taking advantage of those rankings by government in the area of preparation the national plans of accessing coal reserves and reduction of activity is shown.
   
2. Wiesław Blaschke
   OCENA PROGRAMU RESTRUKTURYZACJI GÓRNICTWA WĘGLA KAMIENNEGO W POLSCE W LATACH 2003-2006 POD KĄTEM PRZEPISÓW POMOCOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ
   
   Słowa kluczowe: węgiel kamienny, program restrukturyzacji, zgodność z przepisami pomocowymi UE
   
   Program restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w Polsce obejmuje okres od 2003 roku do 2006 roku. Obowiązywać więc będzie także w okresie gdy kraj nasz będzie członkiem Unii Europejskiej. Kraje członkowskie będą musiały w swej polityce w stosunku do górnictwa węgla kamiennego stosować unijne zasady. Zasady te reguluje Rozporządzenie Rady oraz Decyzja Komisji przyjęte w 2002 roku. W artykule dokonano oceny rządowego programu restrukturyzacji górnictwa z zapisami regulacji obowiązującymi w UE. Przytoczono oryginalne zapisy Programu oraz skomentowano ich zgodność z unijnymi przepisami. Stwierdzono, że krajowy program nie jest zgodny z dokumentami UE. Może to uniemożliwić działalność kopalń po 1 maja 2004 roku.
   
   EVALUATION OF THE HARD COAL INDUSTRY RESTRUCTURING PROGRAMME IN THE YEARS 23003 - 2006 IN THE ASPECT OF UE REGULATIONS CONCERNING GRANTING AIDS
   
   Key words: hard coal, restructuring programme, compatibility with UE regulations concerning granting aids
   
   Hard coal industry restructuring programme in Poland concerns years from 2003 till 2006. It will be in force after the country becomes European Union member. Member countries in their policies concerning coal mining are obliged to apply the rules applicable in the EU. These rules are given in Council Regulation and Commission Decision both issued in 2002. Comparison of the governmental programme of hard coal mining industry restructuring with the rules existing in the EU is given in the paper. The original statements of the Programme are cited and commented as concerns their compatibility with UE documents. It is concluded that the Programme is not compatible with the EU regulations. This may cause the impossibility of functioning coal mines after 1 of May, 2004.
   
3. Daniel Borsucki
   KORZYŚCI, ZAGROŻENIA I PROBLEMY NA KONKURENCYJNYM RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ - W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ KHW S.A.
   
   Słowa kluczowe: konkurencyjny rynek energii, Katowicki Holding Węglowy S.A.
   
   Na wstępie scharakteryzowano Katowicki Holding Węglowy S.A. - jednego z większych odbiorców energii elektrycznej w Polsce, który wszedł w 2002 roku na konkurencyjny rynek energii. Następnie omówiono poszczególne etapy wejścia, w tym modernizację układów pomiarowo-rozliczeniowych, budowę systemów transmisji danych i informatycznego, centralnej dyspozytorni energetycznej. Dużo uwagi poświęcono specyfice wewnętrznych rozliczeń. Utworzeniu wewnętrznego rynku bilansującego i giełdy energii w celu sprawiedliwego podziału kosztu odchyłki firmy na poszczególne zakłady. Pokazano brak spójności przepisów i instrukcji oraz brak pomocy odbiorcom w wejściu na rynek energii przez firmy z branży energetycznej. Udowodniono, że aktywne włączenie się w proces ewolucyjnych przemian przynosi pozytywne wyniki finansowe.
   
   KATOWICE COAL HOLDING INC. - MULTI-PLANT ENTERPRISE ON THE COMPETITIVE ELECTRICAL ENERGY MARKET
   
   Key words: competitive electrical energy market, Katowice Coal Holding Inc.
   
   On the beginning of the paper Katowice Coal Holding Inc. is characterised - one of major consumer of electrical energy in Poland that in the second part of 2002 year entered the competitive electrical energy market.
   Subsequently particular stages of the entry are talk over including modernisation of measuring and calculating systems, creation of computer and transmission systems and creation of Central Power Operator's Room.
   Much attention is paid to peculiarity of internal settlement including internal balance market and internal power stock exchange in order to keep fair allotment the cost of deviation to particular plants.
   Lack of integrity in the rules and instructions and lack of assistance in entering the market from the side of energy companies are also shown. It has been proved that active joint into process of evolutionary changes gives positive economic results.
   
4. Piotr Chmiel, Mieczysław Lubryka, Jan Kutkowski
   EKSPLOATACJA FILARÓW OCHRONNYCH LIKWIDOWANYCH SZYBÓW JAKO ELEMENT PRZEDŁUŻENIA ŻYWOTNOŚCI KWK JAS-MOS
   
   Słowa kluczowe: filary ochronne, likwidacja szybów
   
   Likwidacja szybów wydechowych kopalni uwolniła uwięzioną część pokładów węgla o wysokich parametrach fizyko-chemicznych. Istniejące udostępnienia pokładów uwięzionych w filarach ochronnych umożliwia przedłużenie żywotności kopalni o około 3 lat. Szacowane nakłady i uzyskana wielkość produkcji wskazują na celowość działań ponownego przygotowania pokładów do eksploatacji. Przewidywana cena i wzrost popytu na wysokogatunkowe węgle koksujące wskazuje na opłacalność produkcji.
   
   EXPLOITATION OF SAFETY PILLARS OF LIQUIDATED SHAFTS AS AN ELEMENT OF LIVE PROLONGATION OF KWK JAS-MOS
   
   Wors keys: safety pillars, liquidation of shafts
   
   Jas-Mos mine functions as an independent productive unit with two separate mining sections. Liquidation of outtake shafts has liberated part of coal seams of high quality physical and chemical parameters. Possible exploitation of seams in safety pillars would allow prolongation life of mine by about 3 years. Estimated expenditures and expected production level show that re-development of the seam is worth doing. Expected price and increase of demand for high quality coking coal indicates that the production will be profitable.
   
5. Piotr Chmiel, Mieczysław Lubryka, Jan Kutkowski, Henryka Jordan
   ROLA CONTROLLINGU W POPRAWIE WYNIKU FINANSOWEGO KOPALNI NA PRZYKŁADZIE KWK JAS-MOS
   
   Słowa kluczowe: sterowanie, obszary kompetencji, kontroler
   
   Artykuł przedstawia działania kierownictwa kopalni KWK Jas-Mos, których celem było pozyskanie do działu controllingu pracowników gwarantujących podejmowanie działań, skierowanych na uzyskanie wymiernych efektów ekonomicznych w obszarach kompetencji poszczególnych pracowników kierownictwa. Dział controllingu ma gwarantować większy nadzór nad procesami technologicznymi i ekonomicznymi w procesie racjonalizacji zarządzania oraz wprowadzić nowe myślenie w postawach kadry kierowniczej przejmującej część kompetencji od ścisłego kierownictwa kopalni.
   
   ROLE OF CONTROLLING IN IMPROVEMENT OF FINANCIAL RESULTS OF MINE ON THE EXAMPLE OF JAS-MOS MINE
   
   Key words: steering, areas of competence, controller
   
   The paper describes actions undertaken by KWK "Jas-Mos" mine management, aimed on employment in Controlling Section of mine persons who guarantee introduction solutions that lead to achieving measurable economic effects in the areas of competence of each member of management. Controlling Section has to guarantee larger supervision of technological and economic processes by introduction of management rationalisation as well as new way of thinking in attitudes of managerial personnel that overtakes part of competence from the exact management of mine.
   
6. Henryk Chroszcz
   PARAMETRY JAKOŚCIOWE WĘGLA W ZASOBACH OPERATYWNYCH KOPALŃ CZYNNYCH DETERMINANTĄ ICH PRZYSZŁEJ KONDYCJI EKONOMICZNEJ
   
   Słowa kluczowe: węgiel kamienny, kopalnie węgla kamiennego, zasoby operatywne
   
   W artykule przedstawiono analizę perspektywicznej działalności kopalń węgla kamiennego w Polsce w oparciu o posiadane przez nie zasoby operatywne w zakresie ich parametrów jakościowych: wartości opałowej węgla, zawartości popiołu i siarki w węglu.
   Analizę zasobów operatywnych kopalń czynnych w powyższym zakresie przeprowadzono dla ich stanu na koniec 2001 roku.
   
   QUALITY PARAMETERS OF COAL IN RECOVERABLE RESERVES OF ACTIVE COAL MINES AS A DETERMINANT OF THEIR FUTURE ECONOMIC CONDITION
   
   Key words: hard coal, coal mines, recoverable reserves
   
   In this paper an analysis of perspective activity of coal mines in Poland is presented basing on their recoverable reserves and quality parameters of coal: heat content, ash content and sulphur content. The analysis of the recoverable reserves is done for the condition as in the end of 2001.
   
7. Stefan Chwaszczewski
   ELEKTROENERGETYKA EUROPEJSKA XXI WIEKU NA TLE BILANSU SUROWCÓW ENERGETYCZNYCH
   
   Słowa kluczowe: elektroenergetyka, energia elektryczna, energia jądrowa, energochłonność PKB
   
   W artykule zostały przeanalizowane opcje rozwoju elektroenergetyki w krajach europejskich po wycofaniu z eksploatacji znacznej liczby bloków energetycznych zbudowanych w latach 1950-1980. Podejmowane w latach 2010-2030 decyzje wyboru surowców energetycznych dla nowo budowanych elektrowni będą rzutować na perspektywę bezpieczeństwa energetycznego tych krajów, cen energii elektrycznej oraz na stan środowiska przez następne 40-50 lat. Przeanalizowane zostaną scenariusze wykorzystania w elektroenergetyce paliw stałych, gazu, paliwa jądrowego oraz energii odnawialnej, z uwzględnieniem perspektyw cenowych tych surowców, ich dostępności oraz konsekwencji środowiskowych. Przedstawiono konsekwencje sugerowanej w wielu analizach rezygnacji z energetyki jądrowej. Na tym tle zostaną przeanalizowane uwarunkowania rozwoju elektroenergetyki w Polsce. Analizy przeprowadzono przy założeniu rozwoju gospodarczego kraju umożliwiającego osiągnięcie w perspektywie kilkudziesięciu lat średniego poziomu PKB/Ma Unii Europejskiej.
   
   EUROPEAN ELECTRICITY SUPPLY SYSTEM OF XXI CENTURY
   AND BALANCE OF ITS ENERGY SOURCES
   
   Key words: electricity supply system, electric energy, nuclear energy, energy consumption of GDP
   
   In the presented work, the options of electricity system development in European countries are analysed assuming that considerable number of electric energy sources, erected in 1950-1980, has been shut down. The decisions on the choice of energy sources for newly constructed power stations will determine the safety of energy supply, prices of electricity and environmental conditions in European countries for the next 40- 50 years. Coal, gas, nuclear and renewable energy sources were considered with regard to prices, availability and environmental impact. The consequences of resignation from nuclear power in Europe are also presented. On this background, conditions of electricity supply system in Poland were analysed. The analyses were performed on the assumption that in the perspective of 40-50 years Polish economy will reach the medium level of EC countries.
   
8. Kazimierz Czopek
   WARTOŚĆ RYNKOWA KOPALNI WĘGLA BRUNATNEGO W WARUNKACH TWORZENIA GRUPY KAPITAŁOWEJ W ENERGETYCE
   
   Słowa kluczowe: wartość, aktywa, zasoby węgla brunatnego, metody wyceny
   
   W procesie tworzenia grupy kapitałowej, ważnym atrybutem jest wartość rynkowa aktywów jednostki wchodzącej w skład grupy. W artykule przedstawiono ekonomiczne i prawne uzasadnienie możliwości zaliczenia do aktywów kopalni węgla brunatnego zasobów bilansowych, odkrytych, wydatków kopalni na rozpoznanie i dokumentowanie złoża oraz uzyskanie koncesji.
   
   MARKET VALUE OF BROWN COAL MINE IN THE CONDITIONS OF CREATING THE CAPITAL GROUP IN ENERGY POWER INDUSTRY
   
   Key words: values, assets, resources of brown coal, methods of evaluation
   
   In process of capital group creation important attribute is the market values of assets of group of companies. The paper presents the economical and legal motives of accounting into mining assets the balance and open reserves of coal as well as the expenditures for exploration of resources and the cost of concession.
   
9. Kazimierz Gatnar
   UJĘCIE I GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE METANU POKŁADÓW WĘGLA Z OBSZARU GÓRNICZEGO JASTRZĘBSKIEJ SPÓŁKI WĘGLOWEJ S.A. JAKO ELEMENT LOKALNEGO RYNKU ENERGII
   
   Słowa kluczowe: metan pokładów węgla, elektrociepłownia, skojarzony układ energetyczny, zaopatrzenie kopalni w energię
   
   W artykule przedstawiono zasoby metanu pokładów węgla w obszarze górniczym JSW S.A. (wraz z zasobami w kopalniach zlikwidowanych), specyfikę występowania i ilości metanu uwalnianego w trakcie prowadzenia robót górniczych oraz sposób gospodarczego wykorzystania tej części gazu, która jest ujmowana odmetanowaniem. Dokonano oceny stopnia wykorzystania metanu w istniejących instalacjach Elektrociepłowni zgrupowanych w Spółce Energetycznej Jastrzębie S.A., a także instalacjach energetycznych na bazie silników gazowych do skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła/chłodu. Omówiono specyfikę wzajemnej współpracy źródeł i odbiorów w ramach wspólnych układów elektro-energetycznych kopalń i zasady wzajemnych rozliczeń w oparciu o centralny układ pomiarowo-rozliczeniowy pomiędzy GZE S.A. - JSW S.A. a SEJ S.A. Referat przedstawia również sposób wkomponowania jednostek produkcyjnych w układy elektroenergetyczne i cieplne kopań, sposób zasilania w paliwo oraz wzajemne relacje cenowe pomiędzy energią kupowaną w Spółce dystrybucyjnej (GZE S.A.) a źródłach zgrupowanych w spółce własnej (SEJ S.A.). Dokonano oceny stopnia pokrycia zapotrzebowania na energie z lokalnych źródeł oraz możliwości, które stwarza obowiązujące Prawo Energetyczne tak w zakresie rozwoju rynku lokalnego jak zasady dostępu do sieci przesyłowych (TPA). Na przykładzie danych z lat 1999-2002 przeprowadzono analizę wpływu wykorzystania energii z lokalnych źródeł na obniżenie jednostkowego kosztu zakupu energii oraz zmniejszenia tempa wzrostu cen jednostkowych. W oparciu o dotychczasowe doświadczenia podjęto próbę analizy możliwości rozwoju produkcji w oparciu o metan dotychczas usuwany do atmosfery na drodze wentylacyjnej. W podsumowaniu omówiono rolę produkcji uzyskiwanej na bazie metanu pokładów węgla w zaopatrzeniu kopalń w energię, a także dalsze możliwości rozwoju lokalnego rynku energii.
   
   DRAINAGE AND ECONOMICAL UTILISATION OF METHANE COAL BEDS FROM JASTRZĘBIE COAL COMPANY AS A PART OF LOCAL ENERGY MARKET
   
   Key words: coal bed methane, power plant, cogeneration power system, energy supply for mines
   
   The paper presents methane sources from coal beds in mining area of JSW S.A. (including the sources in abandoned mines). It describes the existence and amount of methane released during mining works. The possibilities of economic utilisation of gas received from the demethanisation are described as well. The paper estimates the degree of methane utilisation both in power plants existing in Jastrzębie Coal Company and in gas engines for cogeneration of electric energy, heat and cold. Mutual cooperation of sources and receivers within joint electro-energy systems in mines is widely discussed. The settlements between GZE S.A - JSW S.A. and SEJ S.A. on the basis of central measuring-calculating set are presented as well. The paper presents the adjustments of working units to mines' heat and electric power systems. It describes fuel supply and mutual price relations between energy purchased from Distribution Company (GZE S.A.) and the one gained from own company sources (SEJ S.A.). The assessment of meeting the energy demand from local sources is done. The possibilities created by Energy Law for local market development and rules for distributing network access (TPA) was estimated as well. On the basis of data from 1999-2002 period the paper analyses the influence of energy use from local sources both on reduction of purchased energy unit cost and on prevention of excessive unit price increase. On the basis of experience the attempt was made to analyse possibilities of production development using the part of methane previously released to the atmosphere. Final conclusions sums up the role of production on the basis of methane from coal beds in meeting mines energy demand and evaluate possibilities of further local energy market development.
   
10. Lidia Gawlik
    UWARUNKOWANIA EKSPORTU WĘGLA KAMIENNEGO
    
    Słowa kluczowe: węgiel kamienny, eksport, ceny, koszty, efektywność eksportu
    
    W referacie przedstawiono kształtowanie się eksportu węgla kamiennego w latach 1991 - 2002. Przeprowadzono analizę zmian wyników górnictwa w zależności od wielkości eksportu. Podano warunki efektywności ekonomicznej eksportu oraz wskazano na elementy powodujące zmianę tej efektywności.
    
    CONDITIONS OF HARD COAL EXPORT
    
    Key words: hard coal, exports, prices, costs, exports effectiveness
    
    Export of coal and coal prices in the years 1991 - 2002 are shown in the paper. The analysis coal mining results changes is done as a function of the level of export. The conditions of economic effectiveness of coal export are given and the elements that change the effectiveness are discussed.
    
11. Ryszard GILECKI
    ZAGADNIENIA IMPORTU PALIW U PROGU XXI STULECIA
    
    Słowa kluczowe: import paliw, węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny, ceny paliw
    
    Artykuł przedstawia główne fakty i problemy dotyczące importu najważniejszych paliw do Polski. Wśród tych faktów i problemów szczegółowo omówiono:
    - w zakresie węgla kamiennego - opłacalność importu, uwarunkowania transportowe oraz problem kontyngentowej ochrony producentów krajowych,
    - w zakresie ropy naftowej i produktów naftowych - konieczność importu ropy i części paliw gotowych, strukturę produktową i geograficzną importu, opłacalność importu produktów,
    - w zakresie gazu ziemnego - problemy zawartych i negocjowanych kontraktów długoterminowych, dywersyfikację źródeł zaopatrzenia.
    Artykuł zawiera informacje statystyczne o wielkościach i strukturach importu, porównania cen nośników importowanych z krajowymi oraz szerszą dyskusję uwarunkowań związanych z importem paliw do Polski.
    
    ISSUES OF THE FUEL IMPORTS AT THE BEGINNING OF 21st CENTURY
    
    Key words: import of fuels, hard coal, crude oil, natural gas, prices of fuels
    
    The paper presents the main facts and issues concerning imports of the most important fuels to Poland. Among the facts and problems the following are described in detail:
    -concerning hard coal - economics of imports, transport issues and the problem of protection of domestic coal producers,
    - concerning crude oil and oil products - necessity of importing crude oil and selected fuels, product structure and geographical structure of imports, economics of product imports,
    - concerning natural gas - issues of signed and negotiated long-term contracts, diversification of supply sources.
    The paper presents statistical information on the import quantities and structures, price comparisons between imported and domestic fuels as well as wider discussion of the issues connected with imports of fuels to Poland.
    
12. Jan J. HYCNAR, Mariusz GÓRSKI
    UWARUNKOWANIA WSPÓŁSPALANIA WĘGLA I BIOMASY
    
    Słowa kluczowe: biomasa, mieszaniny węgla z biomasą, spalanie węgla z biomasą
    
    Możliwości stosowania biomasy jako źródła energii cieplnej jest znane i w znacznym zakresie realizowane. Współspalanie węgla z biomasą stanowi natomiast nie w pełni rozeznany proces. Ze względu na różnice poszczególnych rodzajów palenisk, występują zróżnicowane warunki spalania i wymagania na paliwa. Generalnie, bezpośrednie zastępowanie paliw węglowych paliwami alternatywnymi (w tym, biomasą) prowadzi do spadku sprawności urządzeń energetycznych. Poprzez odpowiedni dobór ilościowy i jakościowy biomasy, współspalanie z węglem, przynosi szereg pozytywnych efektów ekologicznych i ekonomicznych. Z jednej strony, można racjonalnie wykorzystać odpady biomasy i/lub zagospodarować nieużytki rolne i tereny zdegradowane dla pozyskania biomasy, z drugiej strony wytwarzanie energii cieplnej przy udziale biomasy zmniejsza emisję zanieczyszczeń do środowiska, ponadto może przynosić dodatkowe zyski. Trwałe wdrożenie współspalania węgla z biomasa wymaga rozwiązania szeregu problemów organizacyjnych, technologicznych i technicznych, a szczególnie ekonomicznych.
    
    CONDITIONS OF CO-COMBUSTION OF COAL AND BIOMASS
    
    Key words: biomass, mixtures of coal with biomass, combustion of coal with biomass
    
    The possibility of application of the biomass as source of thermal energy is known and effected within an extended scope. The co-combustion of coal and biomass is however a not completely recognised process. Taking into account the differences of particular types of furnaces there are different conditions of combustion and requirements for fuels. In general the direct replacement of coal fuels with alternative fuels (including biomass) leads to decrease of efficiency of power industry plants. Suitable quantitative and qualitative selection of biomass for co-combustion with coal brings several positive ecological and economic results. On one hand one can utilise reasonably the wastes of biomass and/or utilise the barren lands and degraded areas for the acquirement of biomass, on the other hand the production of thermal energy involving the biomass decreases the emission of pollution to environment and can bring additional profits. The permanent implementation of the co-combustion of coal with biomass requires the solution of several organisational, technological and technical problems and in particular the economic ones.
    
13. Aleksander KARCZ, Aleksander SOBOLEWSKI
    POLSKIE KOKSOWNICTWO - SZANSE I ZAGROŻENIA
    
    Słowa kluczowe: koksownictwo, popyt i podaż koksu, ekologia
    
    Dokonano analizy szans i zagrożeń przed jakimi stoi polskie koksownictwo, koncentrując się na: popycie na koks ma rynkach krajowym i międzynarodowym, wielkości bazy wytwórczej polskich koksowni i jej stanie technicznym, węglowej bazie surowcowej, uwarunkowaniach wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska.
    
    POLISH COKE-MAKING INDUSTRY - OPPORTUNITIES AND THREATS
    
    Key words: coke-making industry, coke supply and demand, environmental issues
    
    An analysis was carried out on the opportunities and threats the Polish coke-making industry is faced with. In particular, the following points were focused on: the demand for coke on the domestic and international markets, the production capacity of Polish coking plants and their technical conditions, source of raw materials for coke production, current ecological requirements resulting from Polish environmental regulations.
    
14. Maksymilian Klank, Roman Łój, Leon Kurczabiński
    POLITYKA KATOWICKIEGO HOLDINGU WĘGLOWEGO S.A. W ZAKRESIE DOSTOSOWANIA PRODUKCJI DO WYMAGAŃ NORM OCHRONY ŚRODOWISKA ORAZ POPRAWY KONKURENCYJNOŚCI WĘGLA NA RYNKU KRAJOWYM.
    
    Słowa kluczowe: węgiel kamienny, Katowicki Holding Węglowy S.A., promocja technologii węglowych
    
    W referacie omówiono uwarunkowania prawne, które mogą mieć wpływ na konkurencyjność węgla na krajowym rynku paliw oraz przedstawiono krótko projekt polityki KHW S.A. w zakresie produkcji węgli i promocji technologii węglowych spełniających wymagania ochrony powietrza.
    
    KATOWICKI HOLDING WĘGLOWY S.A. POLICY OF THE PRODUCTION ADJUSTMENT TO THE REQUIREMENTS OF THE ENVIRONMENT PROTECTION STANDARDS AND OF IMPROVING THE COAL COMPETITIVENESS IN THE HOME MARKET
    
    Key words: hard coal, Katowicki Holding Węglowy S.A., promotion of coal technologies
    
    The paper discusses the legal conditions, which may influence the coal competitiveness in the fuel home market and gives a short presentation of the KHW S.A. policy of the production of coal and the promotion of coal technologies meeting the air protection requirements.
    
15. Zbigniew Kozłowski
    UWARUNKOWANIA UTRZYMANIA STRATEGICZNEJ ROLI WĘGLA BRUNATNEGO W POLSKIEJ ENERGETYCE
    
    Słowa kluczowe: energetyka, węgiel brunatny, wydobycie, zasoby, koszty, uwarunkowania eksploatacji.
    
    Węgiel brunatny w polskiej energetyce jest od lat paliwem strategicznym, o czym świadczy 8833 MW zainstalowane w elektrowniach opalanych węglem brunatnym i roczna produkcja energii elektrycznej w ilości 50,557 GW·h. Stanowi to 25,44% mocy zainstalowanej w polskich elektrowniach i 37,83% wyprodukowanej w nich energii elektrycznej. Zasoby w czynnych aktualnie kopalniach węgla brunatnego zapewniają pełne utrzymanie aktualnego poziomu wydobycia jeszcze przez około 20 lat poczym przez następne dwadzieścia lat następował by sukcesywnie zanik wydobycia w związku z wyczerpywaniem się zasobów w poszczególnych kopalniach.
    Ażeby nie dopuścić pozbawienia naszej gospodarki blisko 40% najtańszej energii elektrycznej, niezbędne jest rozpoczęcie prac nad zagospodarowaniem ogromnych zasobów węgla brunatnego w rejonie Legnicy. Działalność w tym zakresie musi wynikać z perspektywicznego programu polityki energetycznej naszego kraju.
    Ekonomiczna działalność energetyki na węglu brunatnym uzależniona jest również od uregulowania prawnego zasad pozyskiwania terenów pod eksploatację odkrywkową tej kopaliny. Kolejnym problemem, który musi być rozwiązany dla prawidłowej oceny efektywności eksploatacji głęboko zalegających złóż węgla brunatnego jest prawne ustalenie sposobu zabezpieczenia odpowiednich funduszy w czasie eksploatacji na zagospodarowanie i rekultywację wyrobisk poeksploatacyjnych.
    
    CONDITIONS FOR MAINTAINING STRATEGIC ROLE OF LIGNITE IN POLISH POWER GENERATION INDUSTRY
    
    Key words: power industry, lignite, mining, reserves, costs, mining conditions
    
    In Polish generation industry, lignite has been for many years a strategic fuel. It is evidenced by 8833 MW capacity installed in lignite-fired power plants and by annual electricity generation of 48.9 GW·h. This capacity constitute 25.4% of total generating capacity installed in Polish power plants and 37.3% of total electricity production is generated in there.
    The reserves in presently active lignite mines ensure full maintaining of present lignite production level for another 20 years or so and after that, lignite production will progressively be ceased for next twenty years as a result of exhaustion of reserves in particular mines.
    To prevent deprivation of nearly 40% of lowest cost-expensive electricity in our economy it is necessary to start works concerning the management of tremendous lignite reserves in the Legnica region. The activities in this area should result from perspective programme of energy policy in this country that has not been developed since more than ten years by the bodies responsible for Polish economy.
    The economic activities of power generation industry based on lignite depend also on legal regulations regarding rules of land classification for surface mining of lignite.
    The next issue which must be solved to provide a correct assessment of exploitation efficiency for deep-seated lignite deposits is determining legal acts that ensures adequate funds during exploitation for the management and reclamation of post-mining areas.
    
16. Krystyna Kubica, Marek Ściążko, Jerzy Raińczak
    WSPÓŁSPALANIE BIOMASY Z WĘGLEM
    
    Słowa kluczowe: biomasa, węgiel kamienny, współspalanie, odnawialne źródła energii, zanieczyszczenia
    
    Odnawialne źródła energii (OZE) stają się istotnym składnikiem bilansów energetycznych państw europejskich i będą odgrywać zasadniczą rolę w działaniach na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych, poprawy bezpieczeństwa energetycznego i wspierania rozwoju społeczno-gospodarczego. W Polsce w efekcie przyjęcia proekologicznych dokumentów politycznych i rozwiązań prawnych, energetyka odnawialna może wejść w okres dynamicznego rozwoju. Jednym z rozwiązań technologicznych nie wymagających znaczących nakładów finansowych wdrażania OZE, mogących przynieść natychmiastowy efekt ekologiczny, energetyczny i ekonomiczny jest współspalanie węgla i biomasy w kotłach energetycznych. Przedstawiono wybrane doświadczenia przemysłowe technologii współspalania biomasy z węglem, korzyści i bariery jej wdrażania.
    
    CO-FIRING OF COAL AND BIOMASS
    
    Key words: biomass, hard coal, co-firing, renewables, pollutants
    
    "Strategy of renewable energy development" approved by the Parliament of the RP on 23rd August 2001 assumes increasing share of energy from RES in the fuel-energy balance of the country to 7.5% in 2010 and to 14% in 2020. The implementation of this assumption depends both on intensification of implementation of biomass use in the power industry and on stability of its supply, what is determined by the demand for a homogeneous, stable and qualified quality biomass. Intensification of biomass implementation will depend also on appropriate preparation to such a project in power engineering installations.
    Three groups of technical solutions may basically be distinguished in the field of practically used power technologies of biomass utilisation:
    - direct biomass combustion (baled straw, woodchips, granulated sewage sludge, briquetted sawdust);
    - co-firing of coal with biomass, where traditional boilers are used, to which coal and biomass are introduced as pre-blended or separately;
    - thermal utilisation of biomass connected with its pyrolysis and gasification directed towards production of heat or production of heat and electricity.
    Direct combustion and gasification or pyrolysis require using installations with designs that ensure efficient power conversion of fuel of high, nearly twice higher as compared with coal, volatile matter content. However, co-firing of shredded biomass in a blend with coal may be efficiently carried out in existing installations, both in stoker-fired, fluidised-bed and pulverised-fuel boilers. The achievement of intended effect of co-firing technology implementation in industrial conditions is determined both by the preparation of power installation together with modification of coal and biomass batching and also by working out a method of stable quality biomass preparation for energy objectives, both in respect of physical (moisture content) and chemical (volatile matter, calorific value) properties. These conditions depend on the type of boiler installations. The optimisation of biomass share depending on the type of coal-fire boiler, the preparation method of qualitatively stable coal-biomass fuel blend and also the operational adaptation of existing technological systems to the properties of the obtained blend are integral and crucial from the point of view of co-firing processes development.
    This paper presents the experience gained during pilot tests of woodchips co-firing with coal, obtained both from energy crops of quickly growing Salix and from waste wood from forestry, in stoker-fired, pulverised-fuel and fluidised-bed boilers.
    The addition of biomass to coal was shown, apart from CO₂, SO₂ and NO_x emission reduction resulting from additive amount of added biomass, to cause the effect of synergism in respect of CO, TOCs, including PAHs and VOCs emission. Moreover, when firing fuel blends a reduced amount of combustible parts in the ash (slag) is observed, what results in increasing energy efficiency of chemical energy contained in the fuel conversion and hence in specific economic effects in the form of reduced coal consumption.
    
17. Mariusz Kudełko
    KOSZTY ZEWNĘTRZNE SYSTEMÓW ENERGETYCZNYCH
    
    Słowa kluczowe: koszty zewnętrzne, system energetyczny
    
    W artykule przedstawiono teoretyczne podstawy określania kosztów zewnętrznych oraz ich wpływ na zakres podejmowanych decyzji produkcyjnych. W oparciu o prosty model wyborów społecznych dokonano analizy wyboru decyzji określających rodzaj preferowanego przez zainteresowane strony instrumentu dla internalizacji kosztów zewnętrznych. W artykule zaprezentowano prace z zakresu wyceny monetarnej wartości kosztów zewnętrznych powodowanych przez systemy energetyczne. Przedstawiono główne czynniki powodujące rozbieżność dokonywanych szacunków oraz podano wielkości kosztów zewnętrznych dla poszczególnych technologii energetycznych oraz rodzajów emitowanych zanieczyszczeń. Przedstawione wyniki badań oparto na pracach zespołów zagranicznych i krajowych.
    
    EXTERNAL COSTS OF THE ENERGY SYSTEMS
    
    Key words: external costs, energy system
    
    The paper presents theoretical issues connected with external costs and economic distortions which arise as a result of their inclusion to the decision-making process. A simple model of preferences revealed by the active actors on the base of private and social welfare have been given. The paper describes recent works on valuation of external costs related to the energy systems. External costs of the individual energy technologies and pollutants are discussed in the scope of uncertainties of their proper estimations.
    
18. Jan Kurp, Joanna Strzelec - Łobodzińska
    PODSTAWOWE PROBLEMY POŁUDNIOWEGO KONCERNU ENERGETYCZNEGO S.A. PRZED AKCESJĄ POLSKI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ
    
    Słowa kluczowe: PKE SA, Unia Europejska, górnictwo, integracja, konsolidacja
    
    Południowy Koncern Energetyczny S.A. jest największym w Polsce wytwórcą energii elektrycznej i ciepła, ale również należy do największych w kraju konsumentów węgla kamiennego. Aby podmiot ten mógł uzyskać odpowiednią pozycję na europejskim rynku wytwórców energii z chwilą wejścia naszego kraju do Unii Europejskiej, musi tak dostosować swoje wewnętrzne struktury oraz zasady funkcjonowania, aby sprostać pod każdym względem wymogom stawianym przez Unię. Stąd tak istotnego znaczenia nabiera problem utrzymania, a właściwie zwiększania przez PKE S.A. posiadanego potencjału wytwórczego, procesowi temu powinno towarzyszyć równoczesne poszukiwanie i opracowywanie optymalnego modelu organizacyjnego, pozwalającego na stałe obniżanie kosztów wytwarzania do poziomu odpowiadającego rynkom unijnym. Dla spełnienia tego wymogu niezbędne jest ściślejsze powiązanie wokół PKE S.A. przedsiębiorstw sektora paliwowego, wytwarzania oraz dystrybucji produktu finalnego - energii elektrycznej i ciepła.
    
    BASIC PROBLEMS OF SOUTHERN POWER GENERATION CONCERN PLC. (POŁUDNIOWY KONCERN ENERGETYCZNY S.A. - PKE) BEFORE POLAND'S ACCESSION TO THE EUROPEAN UNITED
    
    Key words: PKE SA, European Union, mining, integration, consolidation
    
    Południowy Koncern Energetyczny S.A. (PKE) is the largest Polish producer of electric energy and heat and, at the same time, one of the largest domestic consumers of hard coal. To be able to gain the right position in the European market of energy producers, the entity must adjust its internal structures and principles of operation in a way which will make it possible to PKE to meet the requirements set by the European Community in many respects. Therefore, the problem of maintaining, or to be more exact, increasing the existing production capacity by PKE SA is becoming essential. This process should be coupled with seeking and developing an optimum organisational model, which would allow a continuous reduction of production costs to a level corresponding to the EU markets. In order to satisfy this requirement, it is necessary that stronger links be created around PKE SA between enterprises representing the fuel industry as well as producers and distributors of the final product, i.e. electric energy and heat.
    
19. Mieczysław Kwiatkowski, Marek Wawrzyszczuk, Wojciech Orzeszek
    IMPLEMENTACJA DYREKTYWY 2001/80/WE W KRAJOWYM PODSEKTORZE WYTWARZANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ
    
    Słowa kluczowe: Unia Europejska, elektroenergetyka, ochrona środowiska, emisja zanieczyszczeń, standardy
    
    Jednym z najważniejszych elementów związanych z przystępowaniem Polski do Unii Europejskiej jest proces przystosowania krajowego stanu legislacyjnego do ustawodawstwa unijnego, a w konsekwencji również respektowanie zawartych tam postanowień.
    W przypadku sektora elektroenergetycznego jednymi z kluczowych dla dalszego jego funkcjonowania są dyrektywy ekologiczne, zwłaszcza Dyrektywa 2001/80/WE dotycząca limitów emisji zanieczyszczeń z krajowych źródeł wytwarzania energii elektrycznej. Dotkliwość tej dyrektywy, obejmującej emisję pyłów, SO2 i CO₂, dla podsektora wytwarzania bazującego na wykorzystaniu paliw stałych oraz wysokie koszty dostosowania się do jej wymogów spowodowały konieczność przeprowadzenia szczegółowych analiz związanych z potencjalnymi konsekwencjami związanymi z implementacją. Opracowany materiał analityczny był wykorzystany w procesie negocjacji warunków przystąpienia do Unii Europejskiej w obszarze 22 - Środowisko.
    Uzyskane wyniki negocjacji sposobu implementacji tej dyrektywy dla istniejących źródeł wytwarzania energii elektrycznej (w tym uzyskane derogacje) spowodują zarówno konieczność budowy w elektrowniach i elektrociepłowniach zawodowych nowych instalacji proekologicznych, jak i przyspieszenie procesu odtwarzania mocy. Nowa struktura źródeł wytwarzania spowoduje zmiany w popycie na węgiel kamienny i brunatny.
    Niniejszy artykuł, na bazie wykonanych wspólnie przez specjalistów PSE SA i Energoprojektu-Warszawa S.A analiz rozwojowych, prezentuje wybrane problemy związane z implementacją Dyrektywy 2001/80/WE w krajowym podsektorze wytwarzania energii elektrycznej.
    
    IMPLEMENTATION OF DIRECTIVE 2001/80/EC IN THE POLISH ELECTRICITY GENERATION SUBSECTOR
    
    Key words: European Union, power sector, environmental protection, pollutant emission, standards
    
    Adaptation of Polish legislation to European Union (EU) requirements is the one of the most important elements of the process connected with the accession of Poland to that organisation. Preliminary estimations confirmed that the Polish electricity generation subsector is especially "sensitive" to current EU environmental directives, of which Directive 2001/80/EC is the most important.
    Paper presents selected results of studies concerning possible effects of the mentioned Directive on the Polish electricity generation subsector, taking into account results of negotiations included in the Treaty of Accession. Because of the scale of problem, proposals of further studies on measures reducing an ailment of Directive for power sector are described.
    
20. Urszula Lorenz, Zbigniew Grudziński
    CENY WĘGLA KAMIENNEGO ENERGETYCZNEGO W KRAJU I NA RYNKACH MIĘDZYNARODOWYCH
    
    Słowa kuczowe: węgiel kamienny energetyczny, ceny węgla, rynek krajowy, rynki międzynarodowe
    
    Artykuł ma na celu pokazanie najnowszych tendencji kształtowania się cen węgla kamiennego energetycznego występujących na rynkach międzynarodowych oraz przedstawienie na ich tle cen węgla na rynku krajowym. Główny okres analizy to lata 1998 - 2002, a tam gdzie było to możliwe - także dane obejmujące rok 2003. Ostatni okres charakteryzuje się wzrostem cen, który trwa już od 10 miesięcy. Zarówno obserwowane okresy wzrostów, jak i spadków cen są coraz krótsze, a minima i maksima przyjmują coraz niższe wartości. Ceny krajowego węgla energetycznego odniesione do jednostki energii chemicznej węgla są znacznie wyższe od cen FOB głównych eksporterów i porównywalne do średnich cen CIF w imporcie do Europy Zachodniej.
    
    STEAM COAL PRICES ON DOMESTIC AND INTERNATIONAL MARKETS
    
    Key words: hard coal, steam coal, coal prices, domestic market, international markets
    
    The objective of the paper is to show the most recent tendencies of steam coal prices on international markets and - against this background - to present the coal prices on domestic market. Generally, period of analysis is 1998-2002, however, where it is possible, data related to 2003 are also presented. Recent period is characterized by steam coal price increase, which lasts for 10 months already. Both bullish and bearish coal prices periods are shorter and shorter, and both minimal and maximal values are lower. Domestic steam coal prices related to chemical energy unit of coal are much higher then FOB prices of main coal exporters and are comparable to average CIF coal import prices into Western Europe.
    
21. Jan Lubaś, Jerzy Stopa
    DOŚWIADCZENIA I OSIĄGNIĘCIA GÓRNICTWA NAFTOWEGO W ZAKRESIE ZATŁACZANIA GAZÓW KWAŚNYCH DO STREF ZŁOŻOWYCH
    
    Słowa kluczowe: powrotne zatłaczanie, gazy kwaśne, sekwestracja CO₂
    
    Zgodnie z aktualnymi tendencjami światowymi w zakresie działalności proekologicznej w ostatnich latach, w celu redukcji efektu cieplarnianego, coraz częściej rozważana jest możliwość deponowania dwutlenku węgla w strukturach geologicznych. W Polsce istnieją w tym zakresie pewne doświadczenia, związane z zatłaczaniem do złóż ropy naftowej i gazu ziemnego kwaśnych gazów pochodzących z instalacji odsiarczania lub separacji zasiarczonych płynów złożowych. Wdrożona technologia jest wynikiem prac wykonanych w ramach projektu celowego nr 9 9187 92C/1025 w Instytucie Górnictwa Naftowego i Gazownictwa przy współpracy z Polskim Górnictwem Naftowym i Gazownictwem i Akademią Górniczo-Hutniczą. W połowie lat dziewięćdziesiątych uruchomiono dwie przemysłowe instalacje zatłaczania gazów kwaśnych z dominującym udziałem CO₂ i H₂S do stref złożowych co pozwala na usunięcie składników szkodliwych dla środowiska z aktywnej biosfery. Głównym zadaniem jest ochrona środowiska naturalnego jednak zatłaczane gazy kwaśne zwiększają równocześnie efektywność eksploatacji złoża wypierając z wód podścielających rozpuszczone w nich węglowodory lekkie oraz zwiększając współczynnik efektywności wydobycia ropy. Dotychczasowy okres eksploatacji pozwala na dokonanie oceny technologii pod względem technicznym i ekologicznym oraz analizę wpływu procesu zatłaczania na kopalinę główną.
    W pracy przedstawiono założenia i podstawowe parametry procesu technologicznego, zwrócono uwagę na wybrane zjawiska fizyczne mające wpływ na jego efektywność oraz pokazano wyniki komputerowej symulacji w zestawieniu z obserwacjami polowymi.
    
    POLISH OIL INDUSTRY'S EXPERIENCE AND ACHIEVEMENTS ON UNDERGROUND DISPOSAL OF ACID GAS
    
    Key words: underground disposal, acid gas, CO₂ sequestration
    
    According to actual ecological tendency in recent years, in order to reduce greenhouse effect, more often the possibility of carbon dioxide deposition in geological structures is considered. There is some experience in this scope in Poland, relevant to injection of acid gas from sour gas sweetening facilities into oil or gas reservoirs. Developed technology is a result of research project performed in Polish Oil and Gas Institute with cooperation with Polish Oil and Gas Company and AGH University of Science and Technology. In 1993 and 1996 two industrial plants for acid gas injection have been activated. Acid gas reinjection eliminates sulfur compounds and carbon dioxide emission into atmosphere. The main task is to reduce environmental impact of the gas sweetening process, however injected sour gases increase also efficiency of reservoir production, displacing light hydrocarbons from underlying reservoir waters. The authors were involved in designing and monitoring of the injection systems for more then 10 years. This experience allows us to evaluate the process in respect of technology and ecology and to perform the analysis of injection impact on the reservoir performance. This paper discusses some technological considerations for acid gas injection and some physical phenomena influencing process efficiency. Also computer simulation results in comparison with current field observations are reported.
    The first sour gas injection facility reported here, injects gas containing about 15% H₂S and 4 % CO₂ into oil reservoir, at average rate of 250 000 Nm³/month. Laboratory tests performed on slim tube models have showed that at the actual reservoir pressure, the oil displacement process will be immiscible, achieving theoretically final recovery of 60%. Presently recovery factor is above 40%.
    The second plant reinjects acid waste gases from the process of amine sweetening of natural gas into the reservoir zone. Similar technologies, where acid gases from sweetening process are injected into gas/oil reservoirs are known in the literature however the acid gas is usually disposed into water saturated layers that have no contact with the gas reservoir. Project implemented in Poland had shown that it is possible to inject acid gas directly into water layer having hydrodynamic contact with gas reservoir without negative impact on produce natural gas composition. Previous computer simulations and PVT tests had showed that there would be no H₂S inflow into the gas cap for more than 12 years, and this was confirmed by the current reservoir performance.
    
22. Zygmunt Maciejewski
    KRAJOWE ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ A PROGNOZY JEJ ZAPOTRZEBOWANIA
    
    Słowa kluczowe: energia elektryczna, krajowe zapotrzebowanie, krajowe zużycie, prognozowanie
    
    W pracy dokonano analizy kilku ważniejszych prognoz krajowego zapotrzebowania na moc i energię elektryczną, które zostały wykonane w ostatnich latach. Porównując rozpatrywane prognozy wykazano znaczne rozbieżności między prognozowanymi wielkościami jak również ich rozbieżności z wielkościami rzeczywistymi. Oznacza to małą przydatność wykonanych prognoz. Podano propozycję innego podejścia do prognozowania krajowego zapotrzebowania na moc i energię elektryczną.
    
    DOMESTIC CONSUMPTION OF ELECTRICITY AND FORECASTING OF ITS DEMAND
    
    Key words: electricity, domestic demand, domestic consumption, forecasting
    
    The analysis of a few, more important recently done forecasts of domestic electricity and power demand is done in the paper. Comparisons of different forecast shows that there are big differences between values from different forecast as well as big discrepancies between forecasted values and real values. It means that existing forecasts are not reliable enough. Some other approaches to forecasting of domestic electricity and power demand are proposed in the paper.
    
23. Anna Marzec
    PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA WODORU JAKO PALIWA - KORZYŚCI I ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA
    
    Słowa kluczowe: wodór, surowce, sposoby produkcji, dwutlenek węgla, emisja, para wodna, gaz cieplarniany, biomasa, ogniwa paliwowe
    
    Przedstawiono opis różnych możliwości otrzymywania wodoru. Początkowo będzie on najprawdopodobniej produkowany z paliw kopalnych na drodze reformingu parą wodną, autotermicznego reformingu lub półspalania. Badania wskazują na możliwości produkcji wodoru za pomocą wymienionych procesów także z biomasy, metanolu, etanolu. Odrębną dziedzinę badań stanowią biologiczne procesy wytwarzania wodoru z różnego rodzaju materiałów organicznych lub z wody oraz rozkład wody za pomocą światła słonecznego w obecności syntetycznych katalizatorów. Z punktu widzenia konieczności ochrony atmosfery, wymienione sposoby produkcji wodoru muszą być różnie oceniane. Np. produkcja wodoru z paliw kopalnych prowadzi do emisji dwutlenku nie mniejszej niż w przypadku bezpośredniego spalania tych paliw. Inny powód do negatywnej oceny wynika z faktu, iż spalanie dużych ilości wodoru spowoduje emisję pary wodnej - znanego gazu cieplarnianego - do atmosfery. Zmieni to dotychczasowy stan, polegający na tym, iż koncentracja pary wodnej w atmosferze zależy od intensywności parowania wód oceanów. Z punktu widzenia obu kryteriów (emisja CO₂ i H₂O) bezpiecznym rozwiązaniem jest produkcja wodoru z biomasy.
    
    PROSPECTS OF HYDROGEN USE AS FUEL - ADVANTAGES AND NEGATIVE CONSEQUENCES FOR ENVIRONMENT
    
    Key words: hydrogen, raw materials, production methods, carbon dioxide, emission, water vapour, greenhouse gas, biomass, fuel cell
    
    Various ways of hydrogen production were described. At the beginning hydrogen will probably be produced from fossil fuels by means of steam reforming, autothermal reforming or partial oxidation. As current laboratory investigations show, hydrogen can also be obtained from biomass, methanol or ethanol using the three processes. Biological processes of hydrogen generation from various organic materials or from water are subjects of separate research. Another option is water decomposition using solar energy and synthetic catalysts. From the point of view of atmosphere protection, some ways of hydrogen production has to be negatively evaluated. For example, hydrogen production from any fossil fuel results in the same amount of CO₂ emission as in the case of direct combustion of the fossil fuel. Another reason of negative evaluation is that combustion of large amounts of hydrogen produces high emission into atmosphere of water vapor, which is greenhouse gas. So far, the atmospheric concentration of water vapor depends on the intensity of ocean water vaporization. The emission of water vapor from hydrogen combustion will definitely change the status quo ante. From the point of view of both emissions (CO₂ and H₂O) a safe solution is the production of hydrogen from biomass.
    
24. Adam Nodzeński, Stanisław Hołda
    ODDZIAŁYWANIE FIZYKOCHEMICZNE DWUTLENKU WĘGLA ZE ŚRODOWISKIEM CENTRÓW MAGAZYNOWANIA
    
    Słowa kluczowe: dwutlenek węgla, faza nadkrytyczna, porowatość, adsorpcja CO₂, rozpuszczalność CO₂
    
    Centra magazynowania dwutlenku węgla zlokalizowane w wyeksploatowanych zbiornikach gazu ziemnego i ropy naftowej charakteryzują się dużą porowatością i szczelinowatością. Magazynowanie dwutlenku węgla na dużych głębokościach może być realizowane przy ciśnieniach nadkrytycznych ze względu na występujące tam nadkrytyczne temperatury. W pracy przedstawiono możliwość tworzenia się układu dwufazowego: sprężonego gazu i fazy zaadsorbowanej, której gęstość jest zbliżona do gęstości cieczy, a w przypadku silnego oddziaływania cząsteczek gazu z powierzchnią ciała stałego gęstość fazy adsorpcyjnej może być nawet wyższa. W procesie magazynowania istotne znaczenie ma rozpuszczalność dwutlenku węgla w wodzie a w szczególności w wodzie zasolonej. Ponieważ jest to ważne zagadnienie przeprowadzono szereg badań eksperymentalnych rozpuszczalności CO₂ w wodzie czystej i zasolonej. Rozpuszczalność dwutlenku węgla wzrasta przy wzroście ciśnienia i maleje przy wzroście siły jonowej roztworu. Dla ciśnień poniżej 100 barów rozpuszczalność zmniejsza się ze wzrostem temperatury, natomiast dla wyższych ciśnień krzywa zależności rozpuszczalności od ciśnienia wykazuje minimum. Omówiono warunki sprzyjające efektywnemu magazynowaniu dwutlenku węgla.
    
    PHYSICOCHEMICAL INTERACTION OF CARBON DIOXIDE WITH ENVIRONMENT OF STORAGE CENTRES
    
    Key words: carbon dioxide, supercritical phase, porosity, CO₂ adsorption, CO₂ solubility
    
    The storage capacity of depleted oil and gas reservoirs depends on numerous factors, such as volume, porosity, permeability, and reservoir temperature and pressure. Storage centres of carbon dioxide localised in depleted oil and gas reservoirs characterise a big porosity and volume of fissures. Porosity system is relevant for gas content and for gas flow behaviour in reservoir. Sequestration of carbon dioxide in deep reservoirs will be realised under supercritical conditions. Possibility formation of two-phase system: compressed gas and adsorbate is presented in this paper. The adsorbate density is similar to density of liquid. Supercritical gas in adsorbed state could be regarded as a sort of superheated liquid. The strong attraction to a surface causes adsorbed molecules to attain much higher density than that of a normal liquid. Under these conditions, adsorbed molecules are so compressed that they repel each other. The solubility of carbon dioxide in pure water and in aqueous NaCl solutions is relevant for carbon dioxide sequestration process. Because of its importance, many experimental studies have been carried on the solubility of CO₂ in pure water and in aqueous NaCl solutions. The solubility of carbon dioxide increases with the increase of pressure and decreases with the increase of ionic strength. However, CO₂ solubility varies irregularly with temperature. At medium pressures (<100 bar) CO₂ solubility decreases gradually with temperature. At higher pressures (>100 bar), CO₂ solubility decreases with temperature at first, and then it increases with temperature. The conditions of effective sequestration of carbon dioxide are discussed in the paper.
    
25. Tadeusz Olkuski, Eugeniusz Mokrzycki
    MIEJSCA POWSTAWANIA STRAT ENERGII CHEMICZNEJ ZAWARTEJ W WĘGLU W PROCESACH POZYSKANIA WĘGLA ORAZ WYTWARZANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ
    
    Słowa kluczowe: węgiel kamienny, energia, straty
    
    W artykule przedstawiono straty energii występujące podczas eksploatacji węgla w kopalni oraz przetwarzania go na energię elektryczną. Strat nie można uniknąć. Można jedynie, i trzeba, dążyć do ich zmniejszania w miarę posiadanych możliwości. Na etapie eksploatacji jest to wybór odpowiedniego systemu urabiania. W elektrowni straty zależą głównie od stosowanych urządzeń i rodzaju przemian energetycznych. Małe i/lub stare urządzenia powodują zwykle większe straty niż nowe duże i nowoczesne.
    
    PLACES OF ERASING OF CHEMICAL ENERGY LOSSES EXISTING IN COAL IN PROCESSES OF COAL EXPLOITATION AND ELECTRICAL ENERGY GENERATION
    
    Key words: hard coal, energy, losses
    
    This paper presents energy losses of coal arising at the stage of coal production and electrical energy generation. It is impossible to avoid energy losses. the only thing that could be done is to diminish them. At the stage of coal exploitation losses depend on geological and mining factors as well as on choice of technical means of exploitation. In the power plants the losses consist of the boiler losses, losses throughout the turbine and the losses in the turbogenerator.
    
26. Janusz Olszowski, Joanna Mazurkiewicz
    SEKTOR GÓRNICTWA WĘGLA KAMIENNEGO A DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
    
    Słowa kluczowe: węgiel kamienny, dochody publiczne, pomoc państwa, koszty społeczne
    
    Artykuł jest próbą wykorzystania metody bilansu dochodów publicznych. W opracowaniu zobrazowano cyrkulację pieniądza między podmiotami działającymi w sektorze górnictwa węglowego a budżetem i funduszami państwowymi. Oszacowano wysokość wydatków, jakie poniesione zostały z budżetu państwa na rzecz górnictwa węgla kamiennego i wpływów, jakie sektor ten przekazał do kasy publicznej w 2001 r. Wskazano na potrzebę oceny społecznych efektów działań podejmowanych w ramach nowych programów restrukturyzacyjnych.
    
    HARD COAL INDUSTRY VERSUS STATE BUDGET REVENUES AND EXPENDITURES
    
    Key words: hard coal, public revenues, state aid, social costs
    
    The paper is an attempt of utilisation of the public revenues balance method. The paper illustrates money circulation between economic units operating in hard coal sector and the Sate Budget and Sate Funds. It assesses the magnitude of expenditures incurred by the State Budget for the benefit of hard coal industry and revenues that this sector contributed to the State Budget in 2001. It indicates the need for assessment of social effects of the activities undertaken within the new restructuring programmes.
    
27. Urszula Ozga-Blaschke
    CENY WĘGLA KOKSOWEGO NA RYNKACH MIĘDZYNARODOWYCH I W KRAJU
    
    Słowa kluczowe: węgiel koksowy, cena węgla, popyt, podaż, rynki międzynarodowe, rynek krajowy
    
    W artykule podano informacje o bieżącej sytuacji na międzynarodowych rynkach węgla koksowego. Przedstawiono kształtowanie się cen węgli w kontraktach między głównymi eksporterami a ich najważniejszymi odbiorcami. Na tle sytuacji w handlu międzynarodowym, pokazano zmiany cen węgli koksowych na rynku krajowym w latach 1998 - 2002. Porównano tendencje kształtowania się cen węgli różnych typów (hard, semi-soft) na rynkach międzynarodowych i krajowym.
    
    COKING COAL PRICES ON INTERNATIONAL AND DOMESTIC MARKETS
    
    Key words: coking coal, coal prices, supply, demand, international markets, domestic market
    
    Paper provides an information about current situation on international coking coal markets. Coal prices in contracts between main exporters and most important buyers are presented. On the background of international coal trade, the changes in coking coal prices on domestic market in the years 1998-2002 are shown. The tendencies in price formation of different types of coking coals (hard, semi-soft) are compared on international and domestic markets.
    
28. Justyna Pyssa, Wojciech Suwała
    ZOBOWIĄZANIA MIĘDZYNARODOWE POLSKI W ZAKRESIE REDUKCJI EMISJI I SKUTKI DLA SEKTORA PALIWOWO - ENERGETYCZNEGO
    
    Słowa kluczowe: ochrona środowiska, umowy międzynarodowe, sektor paliwowo-energetyczny
    
    Ochrona środowiska jest dzisiaj podstawowym ograniczeniem kierunków rozwoju sektora paliwowo-energetycznego. Poza regulacjami krajowymi, znaczenia nabierają umowy międzynarodowe, zanieczyszczenia przenoszone są w skali kontynentów a nawet globalnie. Polska jako kraj o znaczącym poziomie emisji, brała udział w przygotowaniu i podpisała wiele umów zobowiązujących do obniżenia emisji. Skutki przyjęcia takich zobowiązań poprze ratyfikację umów mogą być znaczące dla sektora i całej gospodarki. W artykule omówiono najważniejsze umowy odnoszące się do sektora paliwowo-energetycznego, narzucone limity oraz oszacowane skutki ich wdrożenia. Te ostatnie są jedna z determinant decyzji o ratyfikacji umowy a ponieważ, skutki niektórych są znaczące istnieją przeciwwskazania do ich ratyfikacji.
    
    INTERNATIONAL AGREEMENTS ON EMISSIONS REDUCTION - IMPACT ON POLISH ENERGY SECTOR
    
    Key words: environment protection, international agreements, fuel and energy sector
    
    Environment protection is now a major determinant of fuels and energy sectors development. Apart form domestic regulations, because of transboundary or even global character of pollution, international agreements play a crucial role. Poland participated in many agreements, and as an accession country is obliged to accept EU regulations. The paper refers to most relevant international environment protection agreements, related to fuels and energy sectors. The emissions limits imposed by these regulations are analysed against costs of comply. These costs, which would lead to substantial increase of electricity production costs and deterioration of the economy competitiveness, are the only obstacle for ratifying the agreements and fulfilling obligations.
    
29. Włodzimierz Radoła, Jan Kowalczyk
    STAN AKTUALNY, PERSPEKTYWY ROZWOJU I ZNACZENIE GÓRNICTWA WĘGLA KOKSOWEGO, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM JSW S.A. DLA GOSPODARKI KRAJU
    
    Słowa kluczowe: węgiel koksowy, węgiel ortokoksowy, koks wielkopiecowy, reakcyjność koksu, wytrzymałość poreakcyjna koksu, surówka żelaza, zasoby operatywne węgla, selektywna eksploatacja węgla
    
    W artykule przedstawiono stan aktualny i rolę węgla ortokoksowego, w produkcji najwyższej jakości koksu wielkopiecowego i jego znaczenie dla właściwego prowadzenia procesu wytopu surówki żelaza. Na tle bazy zasobowej węgla koksowego w Polsce, przedstawiono szczegółowo zasoby operatywne i żywotność kopalń węgla koksowego w JSW SA, stanowiącego w chwili obecnej i najbliższych 7-10 latach podstawę produkcji najwyższej jakości koksu wielkopiecowego, będącego aktualnie w połowie przedmiotem atrakcyjnego (opłacalnego) eksportu. Przedstawiono również działania podejmowane w JSW SA w zakresie stabilizacji jakości węgla ortokoksowego oraz przewidywaną prognozę jego jakości do roku 2007. Przedstawiono również przewidywaną strukturę sprzedaży węgla koksowego w kraju oraz na rynkach eksportowych. W oparciu o przedłożone w artykule materiały, wyprowadzono wnioski co do najbliższych i dalszych perspektyw zaopatrzenia polskiego koksownictwa w dobrej jakości węgiel koksowy, w szczególności węgiel ortokoksowy z JSW S.A.
    
    CURRENT STATE, OUTLOOK FOR THE DEVELOPMENT AND IMPORTANCE OF COKING COAL MINING INDUSTRY, TAKING INTO SPECIAL CONSIDERATION JSW S.A. FOR NATIONAL ECONOMY
    
    Key words: coking coal, hard coking coal, blast-furnace coke, coke reactivity index, coke strength after reaction, pig iron, recoverable coal reserves, selective mining
    
    The paper presents current state and the role of high quality hard coking coal, used for production of the highest quality blast-furnace coke and its importance for appropriate management of ironmaking process. The paper gives a detailed description of recoverable reserves and life of coking coal mines of JSW S.A. against a background of reserve base of coking coal in Poland. Currently and for oncoming 7 - 10 years, coal of these mines composes the base of production of the highest quality blast-furnace coke. Currently half of coke output is an object of attractive (profitable) export. The paper presents also the JSW S.A. activities in the range of hard coking coal quality stabilisation and foreseen prognosis of coal quality until 2007. Moreover, the paper presents foreseen structure of coking coal sale on domestic and foreign market. Basing on materials submitted, the report educes conclusions concerns short-term and further outlook for supply of good quality coking coal for Polish cokemaking industry, particularly hard coking coal mined by JSW S.A.
    
30. Stanisław Rychlicki, Jakub Siemek
    PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA PALIW WĘGLOWODOROWYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM GAZU ZIEMNEGO
    
    Słowa kluczowe: energetyka, kopalne środki energii, energia odnawialna prognozy zapotrzebowania energii
    
    W artykule zamieszczono informacje na temat tendencji rozwojowych i perspektyw paliw węglowodorowych w świecie i w Polsce od roku 1850 do roku 2100 (prognozy) na tle bilansu energetycznego świata z uwzględnieniem przede wszystkim pierwotnych surowców energetycznych. W przedstawionej analizie uwzględniono następujące czynniki:
    - sytuację demograficzna,
    - kopalne nośniki energii i ich wystarczalność,
    - odnawialne nośniki energii,
    - kierunki handlu gazem,
    - ceny gazu ziemnego.
    W artykule odniesiono się również do stanu aktualnego i perspektyw związanych z zasobami gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce.
    
    PERSPECTIVES OF HYDROCARBON FUELS UTILISATION, NATURAL GAS IN PARTICULAR
    
    Key words: energy, fossil fuels, renewable energy, forecasting future energy demand
    
    The paper gives development trends and perspectives of hydrocarbon fuels in the World and in Poland between 1850 and 2100 in the view of primary fossil fuels. The following parameters were taken into account in the analysis:
    - world energy balance,
    - world population and energy use,
    - fossil fuels, consumption rates, reserves, reserves, resources
    - fossil fuels, remaining years of life
    - renewable energy: current use and ranges of long - term potential
    - trends in the gas market
    - natural gas prices.
    The authors also discussed the present state and perspectives of natural gas and oil utilisation in Poland.
    
31. Jerzy Stopa, Radosław Tarkowski
    MOŻLIWOŚCI MAGAZYNOWANIA GAZÓW SPALINOWYCH Z ENERGETYKI W HORYZONTACH ZŁOŻOWYCH
    
    Słowa kluczowe: podziemne zatłaczanie, kwaśne gazy, dwutlenek węgla, redukcja emisji, symulacja numeryczna.
    
    Celem pracy jest analiza możliwości zatłaczania gazów spalinowych pochodzących z energetyki do podziemnych horyzontów złożowych. Przedmiotem badań są gazy spalinowe (mieszanina gazów) pochodzące od jednego z dużych emitentów tych gazów w Polsce (elektrociepłownia) posiadającego zarówno węglowy kocioł pyłowy jak i turbinę gazową. Jako horyzont złożowy rozważane jest konkretne złoże węglowodorów charakteryzujące się średnią dla złóż monokliny przedsudeckiej wielkością zasobów początkowych. Oszacowano wielkość emisji CO₂ i innych składników gazów spalinowych jak N₂, NO₂, SO₂, CO. Wykonano symulacje numeryczne procesu zatłaczania z użyciem profesjonalnego symulatora przepływów wielofazowych Black-Oil - ECLIPSE 200. Wyniki wskazują, że ze względu na relacje między wielkością emisji i chłonnością złoża jest możliwe zatłaczanie jedynie części gazów spalinowych przez okres czasu rzędu 15 lat.
    
    POSSIBILITIES FOR UNDERGROUND STORAGE OF FLUE GAS FROM POWER INDUSTRY
    
    Key words: carbon sequestration, acid gas, underground gas storage, reservoir simulation
    
    This paper discusses the possibility of injection of the flue gas from power plants into underground reservoirs. Both, coal-fired boiler flue gas and gas turbine exhaust gas are investigated. It was assumed that components of the flue gas are to be extracted by chemical processing and injected into matured gas reservoir. The emissions of CO₂ and other gases like N₂, NO₂, SO₂, CO from a representative power plant in Poland were evaluated and the computer simulation (Black-Oil - ECLIPSE 200) of the injection into selected gas reservoir was performed.
    In this paper, the results of the computer simulation of that process are presented indicating that injection of the acid compounds of the flue gas from a power plant Gorzow in Poland into selected gas reservoir can be performed for 15 years.
    
32. Wojciech Suwała, Jacek Kamiński, Mariusz Kudełko
    MODELOWANIE RESTRUKTURYZACJI GÓRNICTWA WĘGLA KAMIENNEGO
    
    Słowa kluczowe: restrukturyzacja, model optymalizacyjny, górnictwo węgla kamiennego
    
    W artykule omówiono konstrukcję i wyniki obliczeń modelu dla optymalizacji zakresu restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego. Rozważano podstawowe decyzje restrukturyzacyjne - zmniejszenie poziomu wydobycia i wielkości zatrudnienia. Obliczenia przeprowadzono dla scenariuszy uwzględniających poziom rozwoju gospodarczego, zakres restrukturyzacji i regulacje ekologiczne. Model pozwala określić najkorzystniejszy zakres restrukturyzacji górnictwa węglowego w różnych warunkach gospodarczych, a wyniki obliczeń mogą stanowić podstawę do dalszych szczegółowych badań w zakresie wspomagania podejmowania decyzji restrukturyzacyjnych.
    
    MODELLING OF COAL MINING RESTRUCTURING
    
    Key words: restructuring, optimisation model, coal mining
    
    Polish coal mining undergoes continuous restructuring. These efforts need to be analysed for securing optimal scope and guarantee their success. Computer models seem to be valuable tools for providing decision making support in the restructuring. The paper describes such model and its application. The model considers 2000 - 2020 years and major restructuring options, such as mine closing and employment reduction. The scenarios for model experiments refer to different levels of coal demand, restructuring scope and power generation.
    
33. Adam Szurlej, Eugeniusz Mokrzycki
    EKOLOGICZNE I ENERGETYCZNE ORAZ EKONOMICZNE ASPEKTY STOSOWANIA UKŁADÓW WYKORZYSTUJĄCYCH GAZ ZIEMNY
    
    Słowa kluczowe: gaz ziemny, zasoby, struktura zużycia, emisja CO₂, układy gazowe, efekty ekologiczne
    
    Gaz ziemny w krajowej strukturze energii pierwotnej stanowi około 11%, w porównaniu do Unii Europejskiej jest to około dwukrotnie niższy udział. Ze względu na wielkość zasobów gazu ziemnego Polska należy do państw mało zasobnych w gaz ziemny. W ostatnich latach zużycie gazu ziemnego kształtowało się na poziomie około 11 mld m³. Krajowe wydobycie stanowi około 4 mld m³, a reszta gazu jest importowana, przede wszystkim z Rosji, a także w mniejszych ilościach z Niemiec, Uzbekistanu i Norwegii. W kraju w 2002 roku główną grupę odbiorców gazu ziemnego stanowią odbiorcy przemysłowi - ponad 54% zużycia krajowego, następnie odbiorcy indywidualni - ponad 31% oraz handel i usługi - ponad 14%. Obiekty energetyczne wykorzystujące gaz ziemny charakteryzują się niższym wskaźnikiem emisji CO₂ w porównaniu do obiektów bazujących na węglu kamiennym i węglu brunatnym . Ponadto niepodważalnym atutem układów gazowych jest ich wysoka sprawność (w nowoczesnych rozwiązaniach sprawność elektryczna turbiny gazowej w układzie kombinowanym osiąga 60%, a sprawność elektrowni opalanej węglem kamiennym to 34 - 38%). Układy gazowe charakteryzują się również wysoką elastycznością pracy. Pod względem nakładów inwestycyjnych zdecydowanie korzystniej wypadają elektrownie i elektrociepłownie wykorzystujące gaz ziemny. Natomiast w przypadku wytwarzania energii elektrycznej, to zdecydowanie bardziej opłacalne jest wykorzystywanie paliw stałych, zwłaszcza węgla brunatnego (ale bez uwzględnienia kosztów zewnętrznych). Polska ma podstawy, aby został rozwinięty węglowo-gazowy model gospodarki energetycznej.
    
    ECOLOGICAL, ENERGETIC AND ECONOMICAL ASPECTS OF USING SYSTEMS BASED ON THE NATURAL GAS
    
    Key words: natural gas, resources, the structure of consumption, emission of CO₂, gas systems, ecological efects
    
    In national structure of primary energy natural gas comprises about 11%. It's share is about two times lower than in the European Union. As concerns abundance of natural gas resources, Poland belongs to the countries of low resources of that fuel. Consumption of the natural gas stabilised at about 11 mld m³ in last few years. Domestic production is about 4 mld m³ and the rest is imported, mainly from Russia and also in smaller amounts from Germany, Uzbekistan and Norway. In Poland in 2002, the main groups of natural gas users are industry - more than 54% of the national consumption, households - more than 31%, trade and services - over 14%. The energetic objects using the natural gas are characterised by the lower index of CO₂ emission than objects based on hard coal and lignite. What is more, the important advantage of the gas systems is their high efficiency (in modern solutions the energetic efficiency of gas turbine in combine cycle is 60% while the efficiency of the plant using coal is 34 - 38%). The gas systems are also characterised by high flexibility of working conditions. Also taking into account the capital investments, power plants and heat and power plant based on natural gas are much more beneficial. On the other hand, cost of electrical energy production using solid fuel, and mainly lignite, appears to be more profitable (without including outdoor costs).
    Summarising, Poland has suitable conditions for the development of the coal - gas model of energetic economy.
    
34. Radosław Tarkowski
    PODZIEMNE MAGAZYNOWANIE DWUTLENKU WĘGLA Z ENERGETYKI W POLSCE
    
    Słowa kluczowe: dwutlenek węgla, podziemne magazynowanie, energetyka
    
    Omówiono możliwości podziemnego magazynowania dwutlenku węgla emitowanego do atmosfery przez elektrownie i elektrociepłownie. Niskie opłaty za emisję tego gazu w Polsce nie skłaniają dzisiaj do jego unieszkodliwiania; wejście Polski do UE zmieni tą sytuację. Zakłady energetyczne w Polsce są największymi emitentami CO₂. Stanowią one dobre miejsca do wyłapywania CO₂, przeznaczonego do podziemnego magazynowania.
    Przedstawiono koncepcje podziemnego magazynowania dwutlenku węgla, główne etapy (wychwycenie, transport, magazynowanie), omówiono miejsca podziemnego składowania. Wskazano przykłady podziemnego zatłaczania i magazynowania dwutlenku węgla w Europie i na świecie. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że podziemne składowanie CO₂ z energetyki wymaga zainteresowania zarówno ze strony dużych emitentów tego gazu, jak i dysponentów złóż w których dwutlenek węgla będzie magazynowany.
    
    UNDERGROUND STORAGE OF CARBON DIOXIDE FROM ENERGY SECTOR IN POLAND
    
    Key words: carbon dioxide, underground storage, energy sector
    
    Possibilities to sequestrate carbon dioxide emitted to the air from power and power and heat plants by underground storage are discussed. Low fees for emission of this gas are still not favourable for any efforts to its sequestration but these should change along with accession of Poland to European Union. In Poland most of carbon dioxide emission comes from power and power and heat plants which makes such plants the best sites for entrapment of this gas for sequestration by underground storage method. The idea of underground storage of carbon dioxide is presented along with major stages of such process (entrapment, transportation, and storage) and sites usable for such storage. Relevant examples of use of this method in Europe and other parts of the world are given. The experience gathered so far clearly show that successful implementation of this method requires to have both sides, that is CO₂ emittents and operators of underground storage reservoirs interested in such operations.
    
35. Ryszard Uberman, Zbigniew Kasztelewicz
    PRZYGOTOWANIE POLSKIEGO GÓRNICTWA WĘGLA BRUNATNEGO DO WARUNKÓW EUROPEJSKICH
    
    Słowa kluczowe: przygotowanie, prawo, zasady, warunki, eksploatacja, rozwój
    
    Artykuł zawiera uwagi autorów dotyczące uwarunkowań geologiczno-górniczych, prawnych oraz ekonomicznych w jakich działa współczesne polskie górnictwo węgla brunatnego. W treści artykułu znajdują się również odniesienia do reguł rządzących górnictwem oraz szereg porównań polskich aktów prawnych z ustawami, określającymi zasady działania górnictwa w krajach Europy Zachodniej.
    
    PREPARATION OF POLISH BROWN COAL MINING TO EUROPEAN CONDITION
    
    Key words: preparation, law, principles, condition, exploitation, development
    
    The paper contains interesting observation of authors, concerning law conditions and rules that decide about the form of Polish brown coal mining at present. Authors compare principles, which ruled over mining in the past with principles, which rule over its in the present day. Moreover, authors compare Polish legal acts concerning mining development with acts concerning mining activities in Western Countries.
    
36. Alicja Uliasz-Bocheńczyk, Eugeniusz Mokrzycki
    EMISJA DWUTLENKU WĘGLA W PRZEMYŚLE CEMENTOWYM
    
    Słowa kluczowe: przemysł cementowy, emisja CO₂, gazy cieplarniane
    
    Przemysł cementowy ma istotną rolę w rozwoju gospodarki poszczególnych krajów świata. W 2002 r. produkcja cementu w świecie wynosiła ponad 1,67 mld ton, w tym 15,1 mln ton w Polsce. Ze względu na stosowaną technologię produkcji cementu, przemysł ten jest źródłem emisji gazów cieplarnianych. Udział przemysłu cementowego w globalnej emisji gazów cieplarnianych wynosi około 3%, co stanowi 1,4 mld ton ekwiwalentu CO₂. Udział emisji CO₂ przez przemysł cementowy stanowi 5% globalnej emisji CO₂ powstałej w wyniku działalności człowieka. W artykule przedstawiono źródła emisji CO₂ w przemyśle cementowym. Wskazano możliwe kierunki zmniejszenia tej emisji. Zwrócono także uwagę na podpisany Protokół CO₂ Przemysłu Cementowego opracowany przez Grupę Roboczą ds. Cementu funkcjonującą w World Business Council for Sustainable Development.
    
    CARBON DIOXIDE EMISSION IN THE CEMENT INDUSTRY
    
    Key words: cement industry, CO₂ emission, greenhouse gases
    
    The cement industry features economy of individual world countries. In 2002 the world-wide cement production was 1670 M tonnes, out of which 15.1 M tonnes in Poland. Applied technology of production causes that the cement industry emits significant amounts of greenhouse gases. The cement industry is responsible for 3% of global greenhouse gases emission (1400 M tonnes of CO₂ - equivalent). The cement industry is responsible for approximately 5% of global manmade emissions. This paper presents the sources of CO₂ emission from cement industry and possible directions emission reduction. It also notices the signature of the Protocol CO₂ by Working Group Cement World Business Council for Sustainable Development.
    
37. Barbara Uliasz-Misiak
    INSTRUMENTY EKONOMICZNE STOSOWANE W CELU OGRANICZANIA EMISJI CO₂ W EUROPIE I POLSCE
    
    Słowa kluczowe: dwutlenek węgla, instrumenty ekonomiczne, opłaty ekologiczne, podatki ekologiczne
    
    Elektrownie i elektrociepłownie w Europie i w Polsce, bazujące na spalaniu paliw kopalnych są głównym źródłem emisji do atmosfery pyłów, dwutlenku siarki i gazów cieplarnianych, w tym dwutlenku węgla. Emitenci tych substancji ponoszą opłaty z tytułu korzystania ze środowiska, które wpływają na wynik finansowy przedsiębiorstw. Dostosowanie polskich norm i przepisów do obowiązujących w państwach UE, spowoduje większe zainteresowanie zakładów energetycznych ograniczeniem emisji gazów do atmosfery.
    Przedstawiono instrumenty ekonomiczne służące ograniczeniu emisji gazów spalinowych do atmosfery, stosowane obecnie w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. Podano ich systematykę i krótką charakterystykę. Szczególną uwagę zwrócono na nowe instrumenty ekonomiczne, które zostaną wprowadzone w naszym kraju po wstąpieniu do UE. Na wybranych przykładach omówiono rodzaje i wysokość opłat, które są ponoszone przez podmioty gospodarcze za emisję dwutlenku węgla do atmosfery w krajach europejskich.
    
    ECONOMIC TOOLS USED FOR REDUCTION OF CO₂ EMISSIONS IN EUROPE AND POLAND
    
    Key words: carbon dioxide, environmental tax, environmental fees, economic tools
    
    Power and power and heat plants run on fossil fuels in Europe and Poland are the major source of emissions of airborne dust and greenhouse gases including carbon dioxide. For these emissions the operators are paying environmental fees which are additional costs of running the plants. Adjustment of Polish regulations to those of European Union will lead to increase in interest of the plant operators to reduce gaseous emissions to atmosphere. The existing systems of economic tools for reduction of emission of combustion gases, currently in use in UE countries and Poland, are presented and briefly characterized. A special attention is paid to new economic tools, which will be implemented in our country after accession to European Union. Types and scale of environmental fees that are to be paid by Polish economic entities for the use of environment are discussed on the basis of examples of fees currently paid by economic entities in EU countries.
    
38. Krzysztof Warmuziński, Krzysztof Gosiewski, Marek Tańczyk, Manfred Jaschik
    ANALIZA MOŻLIWOŚCI UTYLIZACJI METANU Z KOPALŃ WĘGLA KAMIENNEGO W POLSCE
    
    Słowa kluczowe: utylizacja metanu, powietrze wentylacyjne, metan pokładów węgla, adsorpcja zmiennociśnieniowa, spalanie katalityczne, spalanie w urządzeniach kotłowych
    
    Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, w tym metanu, stawia się obecnie instytucjom badawczym jako jedno z najważniejszych zadań. Emisja metanu, oprócz negatywnych skutków ekologicznych, powoduje także duże straty energii. Około 12% (22 mln Mg/rok) światowej emisji CH₄ związanych jest z wydobyciem, przeróbką i transportem węgla kamiennego; z tego 0,6 mln Mg/rok przypada na Polskę. W niniejszej pracy dokonano analizy trzech sposobów utylizacji metanu z kopalń węgla kamiennego w Polsce. (1) Poddano analizie proces adsorpcyjnego wzbogacania w metan gazu z odmetanowania pokładów węgla kamiennego. Celem procesu jest uzyskanie gazu o parametrach umożliwiających jego sprzedaż do komunalnej sieci gazowniczej. Stwierdzono, że w dwustopniowym procesie adsorpcji zmiennociśnieniowej można uzyskać gaz o zawartości metanu zbliżonej do parametrów gazu rurociągowego GZ-50. (2) Omówiono proces katalitycznego usuwania metanu z powietrza wentylacyjnego w reaktorze z rewersją przepływu z jednoczesną produkcją pary przegrzanej. Stwierdzono m.in., że stabilną pracę reaktora i optymalne wykorzystanie generowanego ciepła uzyskuje się w systemie z bocznikowym odbiorem gazu. (3) Przeprowadzono analizę ekonomiczną utylizacji metanu z powietrza wentylacyjnego w istniejących urządzeniach kotłowych. Podano warunki opłacalności ekonomicznej systemu transportu powietrza wentylacyjnego do miejsca utylizacji.
    
    ANALYSIS OF THE TECHNIQUES FOR THE UTILISATION OF COAL BED METHANE FROM POLISH COAL MINES
    
    Key words: methane utilisation, ventilation air, coal bed methane, pressure swing adsorption, catalytic combustion, combustion in boilers
    
    The reduction of greenhouse gas emissions, including methane, is now one of the principal priorities of research centres throughout the world. The emissions of methane, apart from an adverse environmental impact, lead to considerable energy losses. Some 12 per cent (22 Mt/year) of the global annual emissions of CH₄ is associated with coal mining and use, of which Poland's contribution is 0.6 Mt/year. The present study analyses three approaches to the utilisation of methane released to atmosphere by the Polish mining industry. (1) A process is analysed for the adsorptive enrichment of methane drainage gas. The objective of the process is to produce a gas of parameters suitable for the commercial use in natural gas distribution systems. It is found that in a two-stage pressure swing adsorption process the concentration of methane can be obtained similar to that in the GZ-50 pipeline gas. (2) A process is discussed for the catalytic removal of methane from the mine ventilation air in a catalytic flow reversal reactor (CFRR), with the simultaneous production of superheated steam. It is concluded that the stable reactor operation and the optimum recovery of the heat generated in the process can be achieved in a system with the lateral gas withdrawal. (3) An economic analysis is carried out concerning the utilisation of mine ventilation air as combustion air in existing boilers. Economic feasibility conditions are derived for transportation systems that supply the ventilation air to the utilisation site.