Na temat:

Paliwa dla energetyki – mix energetyczny

Spis referatów przedstawionych na XXIX Konferencji

Referaty wygłaszane na XXIX Konferencji były opublikowane w czterech częściach:

• Część I - Polityka Energetyczna TOM 18 ZESZYT 3
• Część II - Polityka Energetyczna TOM 19 ZESZYT 4
• Część III - Zeszty Naukowe Instytutu GSMiE PAN Nr 90
• Część IV - Materiały Konferencyjne 2015

POLITYKA ENERGETYCZNA, TOM 18 ZESZYT 3
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 1

1. Radosław Szczerbowski
   Polityka energetyczna wybranych krajów europejskich a strategia energetyczna Polski
   Selected European countries energy policy and the Polish energy strategy
2. Jacek Malko
   Europa widziana z Ameryki. Case study: elektroenergetyka
   Europe: View from America. Case Study: Electric power system
3. Jacek Kamiński, Przemysław Kaszyński, Marcin Malec, Adam Szurlej
   Analiza zmian zużycia energii pierwotnej w Polsce w kontekście liberalizacji rynków paliw i energii
   Analysis of the changes in primary energy consumption in Poland in the context of energy markets liberalization
4. Maria Bałazińska, Jarosław Zuwała
   Analiza zasobów węgla brunatnego w Polsce w kontekście możliwości zastosowania w technologii zgazowania
   The analysis of lignite deposits in Poland regarding to their application in gasification technology
5. Katarzyna Stala-Szlugaj
   Sektor drobnych odbiorców węgla kamiennego - trendy zmian popytu i podaży w latach 1999-2013
   Municipal and housing sector - trends in changes in demand and supply of hard coal in the years 1999-2013
6. Maciej Kaliski, Mateusz P. Sikora, Andrzej P. Sikora
   Kto napełni ukraińskie magazyny gazu?
   Who will fill the Ukrainian gas storage facilities?
7. Tadeusz Chmielniak
   Opracowanie technologii dla wysoko sprawnych "zero-emisyjnych" bloków węglowych zintegrowanych z wychwytem CO₂ ze spalin. Koncepcja i główne wyniki badań
   Development of a technology for highly efficient "zero-emission" coal-fired units integrated with CO₂ capture from flue gases. The concept and main findings
8. Tadeusz Olkuski
   Wpływ handlu uprawnieniami do emisji CO₂ w Unii Europejskiej na przeciwdziałanie zmianom klimatu
   CO₂ emission allowance trading in the European Union and its impact on combating climate change
9. Lidia Gawlik, Ryszard Uberman
   System prawno-podatkowy i jego wpływ na możliwości rozwoju wydobycia węglowodorów w Polsce
   The legal and tax system and its impact on development opportunities for hydrocarbon exploitation in Poland
10. Katarzyna Kosowska, Piotr Kosowski
    System opodatkowania producentów ropy naftowej w Federacji Rosyjskiej i jego wpływ na rozwój sektora naftowego
    Taxation of oil producers in the Russian Federation and its influence on the development of the Russian Federation's oil industry

POLITYKA ENERGETYCZNA, TOM 19 ZESZYT 4
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 2

1. Urszula Lorenz
   Sytuacja bieżąca i prognozy dla międzynarodowych rynków węgla energetycznego
   Current situation and forecasts for international steam coal markets
2. Paweł Wojnarowski, Jerzy Stopa, Damian Janiga, Piotr Kosowski
   Możliwości zwiększenia wydobycia ropy naftowej w Polsce z zastosowaniem zaawansowanych technologii
   Possibilities of production increases from Polish oil fields through the application of advanced technologies
3. Bolesław Zaporowski
   Technologie wytwarzania energii elektrycznej dla polskiej elektroenergetyki
   Electricity generation technologies for the Polish electric power industry
4. Zbigniew Kasztelewicz, Michał Patyk
   Nowoczesne i sprawne elektrownie węglowe strategicznym wyzwaniem dla Polski
   The modern and efficiently coal power plants strategic challenge for Polish
5. Remigiusz Nowakowski
   Miks paliwowy elementem strategii przedsiębiorstwa energetycznego
   Fuel Mix as an Energy Company Strategy Element
6. Tomasz Mirowski, Monika Orzechowska
   Wykorzystanie paliw biomasowych w ogrzewnictwie indywidualnym na obszarach zagrożonych niską emisją
   The use of biomass fuels in individual heating in areas threatened by low emission
7. Jarosław Zuwała, Marcin Kopczyński, Krzysztof Kazalski
   Koncepcja systemu uwierzytelniania biomasy toryfikowanej w perspektywie wykorzystania paliwa na cele energetyczne
   The concept of torrefied biomass certification system with a view to use as fuel for energy purposes
8. Krystian Krupa
   Zrównoważona energetyka biogazowa w oczyszczalniach ścieków
   Sustainable energy from biogas at wastewater treatment plants
9. Michał Wichliński, Rafał Kobyłecki, Zbigniew Bis
   Niskotemperaturowa obróbka termiczna węgli wzbogaconych i niewzbogaconych w celu obniżenia zawartości rtęci
   Low-temperature thermal treatment of enriched and unenriched coals
10. Andrzej Wilk, Lucyna Więcław-Solny, Adam Tatarczuk, Tomasz Spietz, Dariusz Śpiewak, Aleksander Krótki
    Obniżanie energochłonności instalacji separacji CO₂ ze spalin
    Energy consumption reduction of carbon dioxide removal plants

Zeszty Naukowe Instytutu GSMiE PAN Nr 90
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 3

1. Jarosław Bednorz
   Polscy producenci węgla kamiennego w czasie kryzysu - lata 2013-2015
   Polish producers of hard coal in times of crisis - the years 2013-2015
2. Elżbieta Hycnar, Tadeusz Ratajczak, Waldemar Jończyk
   Węglanowe kopaliny towarzyszące a możliwości ich wykorzystania w charakterze sorbentów SO₂ (na przykładzie złoża węgla brunatnego Bełchatów)
   Carbonate associated minerals and possibilities for their utilization as SO₂ sorbents (on the example "Bełchatów" lignite deposit)
3. Michał Krzykowski
   Nowa strategia energetyczna Unii Europejskiej - szanse i zagrożenia
   The new European Union energy strategy - opportunities and threats
4. Wojciech Suwała, Mariusz Kudełko, Tadeusz Olkuski, Adam Szurlej , Artur Wyrwa
   Zasady optymalizacji dostaw surowców dla przedsiębiorstw sektora mineralnego i energetycznego
   Principles of optimization of supplies for mineral and energy industries
5. Ireneusz Baic, Józef Szafarczyk, Wiesław Blaschke
   Matematyczny model pracy powietrznego stołu koncentracyjnego typu FGX
   Mathematical Model of the Fgx Type Compound Air Concentrating Table
6. Beata Klojzy-Karczmarczyk, Janusz Mazurek
   Uwarunkowania prawne i środowiskowe rekultywacji wyrobisk odkrywkowych z wykorzystaniem odpadów górnictwa węgla kamiennego lub produktów na bazie skały płonnej
   Legal and environmental conditions for the reclamation of opencast mines using coal mining waste or gangue-based raw materials
7. Dominik Kryzia, Michał Kopacz, Monika Orzechowska
   Szacowanie emisji ditlenku węgla i zużycia oleju napędowego w samochodach osobowych
   Estimation of carbon dioxide emissions and diesel consumption in passenger cars
8. Aleksander Krótki, Lucyna Więcław-Solny, Adam Tatarczuk, Marcin Stec, Dariusz Śpiewak, Andrzej Wilk, Tomasz Spietz , Tadeusz Chwoła
   Badania pilotowe procesu aminowego usuwania CO₂ w Elektrowni Jaworzno II
   Amine - based pilot plant tests - the Jaworzno power plant campaigns
9. Waldemar Dołęga
   Intensyfikacja wykorzystania infrastruktury sieciowej
   Intensification of network infrastructure utilization
10. Andrzej M. Kapałczyński, Dominik Kryzia
    System ekspercki jako skuteczne narzędzie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie energetycznym
    Expert system - the most effective risk management tool for energy companies
11. Wiesław Blaschke, Urszula Ozga-Blaschke
    Węgiel koksowy surowcem krytycznym w UE
    Coking coal as a critical raw material in the EU
12. Zbigniew Grudziński, Katarzyna Stala-Szlugaj
    Warunki konkurencji cenowej węgla polskiego na rynku niemieckim
    Conditions of price competition for Polish coal in the German market

MATERIAŁY KONFERENCYJNE 2015
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 4

1. Henryk Paszcza
   Krajowe górnictwo węgla kamiennego w 2015 r. - wybrane aspekty
2. Jerzy Podsiadło
   Rola Węglokoksu S.A. w procesie restrukturyzacji Kompanii Węglowej S.A.
3. Zygmunt Folta, Krzysztof Otawa, Eugeniusz Ragus
   Zagrożenia i szanse przedsiębiorstw okołogórniczych. Diagnoza stanu
4. Waldemar Beuch, Robert Marzec
   Rynek węgla energetycznego w Polsce w latach 2010-2015
5. Kazimierz Gatnar
   Strategia energetyczna grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA
6. Jan J. Hycnar, Piotr Pasiowiec, Klaudia Bańczyk, Jerzy Wajs, Barbara Tora
   Zwiększenie skuteczności odwadniania i klasyfikacji zawiesiny wody odciekowej w instalacjach odwadniania żużla przy zastosowaniu sit OSO
7. Ryszard Majchrzak, Damian Homa, Stanisław Król
   Innowacyjna instalacja dozowania i transportu suchego flokulanta w zakładzie mechanicznej przeróbki węgla
8. Zygmunt Śmiejek, Joanna Kazubińska
   Techniki i technologie przyjazne środowisku - zamknięte obiegi wodno-mułowe zakładów przeróbczych czystego antracytu w zatoce Ha Long - Wietnam
9. Anna Kielerz
   Smart Grid a stabilna praca systemu elektroenergetycznego przy wzroście produkcji energii w różnych jej źródłach
10. Anna Polak, Ewelina Anna Kostka
    Umowa o współpracy w kontekście zasady swobody umów
11. Memorandum zrzeszeń górniczych i hutniczych

POLITYKA ENERGETYCZNA, TOM 18 ZESZYT 3
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 1

1. Radosław Szczerbowski

   Polityka energetyczna wybranych krajów europejskich a strategia energetyczna Polski

   Słowa kluczowe: bezpieczeństwo energetyczne, mix energetyczny, polityka energetyczna

   W ostatnich latach zagadnieniu bezpieczeństwa energetycznego kraju poświęcono wiele uwagi. Ogólnie można stwierdzić, że bezpieczeństwo energetyczne to stan gospodarki, który umożliwia pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię. Pokrycie tego zapotrzebowania powinno odbywać się w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony. Istotną kwestią jest przy tym minimalizacja negatywnego oddziaływania sektora energetycznego na środowisko. W artykule przedstawiono stan obecny oraz strategie rozwoju systemów energetycznych, w kontekście zmian, jakie zachodzą w wybranych krajach europejskich. Przeanalizowano plany rozwoju wybranych systemów energetycznych krajów europejskich i porównano te plany ze strategią rozwoju krajowego systemu energetycznego. Obecnie trwają prace nad kolejną wersją dokumentu pt. "Polityka energetyczna Polski". Powstający dokument powinien jasno wskazywać nasze cele na najbliższe lata i pomóc w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych firmom energetycznym. W obecnej chwili Polska znalazła się w momencie, w którym powinna stworzyć optymalną koncepcję miksu energetycznego. Artykuł ma na celu pokazanie, że mimo planów wspólnej europejskiej polityki energetycznej możliwe jest prowadzenie własnej strategii rozwoju systemu energetycznego.

   Selected European countries energy policy and the Polish energy strategy

   KEY WORDS: Energy Safety, Energy Mix, Energy Policy

   Great attention has been paid to the energy safety of countries in the last few years. It may generally be stated that energy safety is the state in which the economy allows the actual and future energy and fuel demand to be fulfilled. Fulfilling this demand should to be carried out in in technically and economically justified manner. Minimizing the harmful influence of the energy sector on the environment is a very important problem. This paper presents the current status and development strategy of energy systems in the context of changes occurring in selected European countries. We analyzed the development plans of selected European energy systems and compared these plans with the development strategy of Polish national energy system. At present, the final works on next version of the document entitled "Polityka energetyczna Polski" are underway. The formulated document should clearly indicate our goals for the upcoming years and help energy investment enterprises in making decisions. The goal of the paper is to show that in spite of plans of the EU energy policy, it is possible to carry out one's own strategy of energy system development. Poland should therefore now create the optimal idea of energy mix.

2. Jacek Malko

   Europa widziana z Ameryki. Case study: elektroenergetyka

   Słowa kluczowe wytwarzanie, przesył, dystrybucja, badania, rozwój, transformacja, Europa

   Pierwszy tegoroczny numer czasopisma Power&Energy Magazine, organu Stowarzyszenia Elektroenergetyków Amerykańskich (PES IEEE) niemal w całości poświęcony jest problemom elektroenergetyki europejskiej w aspekcie zadań badawczo-rozwojowych (B&R). W szczególności przedstawiono wyniki badań i wdrożeń w obszarach: 1) współpracy operatorów sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, 2) holistycznego podejścia do europejskich badań i innowacyjności, 3) projektu paneuropejskiej autostrady elektroenergetycznej, 4) koordynacji i regulacji przesyłu i dystrybucji, 5) ograniczeń sieciowych i tendencji eksploatacji systemu w pobliżu wartości granicznych jego parametrów, 6) wielkoskalowych projektów demonstracyjnych integracji OZE oraz 7) projektów demonstracyjnych dla europejskich sieci dystrybucyjnych.

   Europe: View from America. Case Study: Electric power system

   KEY WORDS: generation, transmission, distribution, development, transformation, Europe

   The Special Issue of the IEEE Power and Energy Magazine (January/February 2015) is devoted to the unprecedented revolution of the European power sector which is facing tremendous changes and challenges to improve is sustainability and the security of supply as well as to implement the integration of the internal EU-28 energy market and its liberalization. Aging assets with the need for decommissioning and upgrading the entire electrical power infrastructure (generation, transmission, distribution and R&D activity) is also a considerable concern in the European energy landscape. Indeed, secure, sustainable, available, and affordable energy is fundamental to modern societies and to the well-being of citizens as well as for industry competitiveness. The European power system serves more than 500 million people distributed over a large territory, with an annual consumption of over 300 TWh. The corresponding generation portfolio is still composed primarily of traditional plants using fossil, hydroelectric and nuclear energies. The current high-voltage transmission grid is made of approximately 300,000 km of overhead lines and cables. It has historically been developed on a national basis with a limited number of interconnections at the boundaries of neighboring countries initially built for security support on the open market. The recent opening and expansion of cross - border markets has drastically modified this situation, leading to a fast and continuous increase in cross-border exchanges and emphasizing the need for a new infrastructure enabling a better European market integration. Distribution grids at medium and low voltages cover about 5 million km of lines and cables and are managed by about 5,000 distribution operators in all EU countries. In Europe, a large fraction of the PV and wind generation is connected a the distribution level, and this requires a major shift in the operation of distribution networks. To fulfil the European climate and energy policies, the electrical system is in a period of very fast and radical evolution with a very high development of renewable energies patterns as well as through economies of scale, but it is facing major challenges in planning, developing, and deploying the appropriate technology solutions to respond to the political objectives and support the convergence to a decarbonized and sustainable economy.

3. Jacek Kamiński, Przemysław Kaszyński, Marcin Malec, Adam Szurlej

   Analiza zmian zużycia energii pierwotnej w Polsce w kontekście liberalizacji rynków paliw i energii

   Słowa kluczowe energia pierwotna, węgiel kamienny, gaz ziemny, liberalizacja, bezpieczeństwo energetyczne

   Wdrażane od wielu lat reformy liberalizujące rynki paliw i energii, w istotny sposób wpłynęły na działalność przedsiębiorstw na rynku, co nie pozostało bez wpływu także na zużycie energii pierwotnej w Polsce. Implementacja kolejnych elementów procesu liberalizacji, tj. komercjalizacji, prywatyzacji, rozdziału działalności (unbundling), dostępu stron trzecich (TPA), konkurencji oraz nadzoru niezależnego regulatora przyczyniła się do bardziej dynamicznego rozwoju sektora, wzrostu efektywności ekonomicznej i redukcji kosztów działalności przedsiębiorstw. Zmiany te wpłynęły również na sektory bezpośrednio powiązane, w tym przede wszystkim sektor surowcowy (dostawcy paliw). Występuje coraz silniejsza presja na renegocjowanie kontraktów i obniżanie cen paliw. Oprócz tego, zarządy koncernów energetycznych coraz częściej podejmują decyzje o zmianie technologii wytwarzania energii elektrycznej lub zmianie wykorzystywanego paliwa, co ma przynieść optymalizację kosztów funkcjonowania. Uwzględniane są przy tym nowe regulacje środowiskowe. W związku z tym, celem niniejszego artykułu jest analiza zmian zużycia energii pierwotnej w Polsce w kontekście liberalizacji rynków paliw i energii.

   Analysis of the changes in primary energy consumption in Poland in the context of energy markets liberalization

   KEY WORDS: primary energy, hard coal, natural gas, liberalization, energy security

   The liberalization of energy markets has changed the aims of energy companies. It has also indirectly influenced the consumption of primary energy carriers in Poland. Successive implementation of particular elements of the liberalization, i.e. the commercialization, privatization, unbundling, third party access (TPA) rule, competition, and supervision of an independent regulatory authority led to more dynamic development of the sector and increased economic efficiency through cost reductions. These changes have also impacted interrelated sectors, primarily the mineral resources sector (fuel supplies). There is increasing pressure on the renegotiation of contracts and the reduction of fuel prices observed in the current energy sector. Moreover, power producers increasingly often make decisions that lead to changes in power generation technology and primary energy carrier in order to optimize the costs of operation. This also includes new environmental regulations. In this context, the aim of this paper is to analyze changes in primary energy consumption in Poland in the context of the liberalization of the fuel and energy markets.

4. Maria Bałazińska, Jarosław Zuwała

   Analiza zasobów węgla brunatnego w Polsce w kontekście możliwości zastosowania w technologii zgazowania

   Słowa kluczowe złoża węgla brunatnego, zgazowanie

   Węgiel brunatny - ze względu na duże zasoby tego paliwa w Polsce - jest jednym z podstawowych surowców energetycznych. Udokumentowane zasoby geologiczne węgla brunatnego liczą ponad 26 mld ton, a możliwości występowania węgla brunatnego w obszarach potencjalnie węglonośnych ocenia się na ponad 140 mld ton. Pokazuje to potencjał dla energetycznego wykorzystania tego paliwa. Obecnie znajduje on zastosowanie na szeroką skalę w energetyce zawodowej. Jednocześnie energia elektryczna produkowana z węgla brunatnego w porównaniu do węgla kamiennego jest znacznie tańsza. To kolejny argument za energetycznym wykorzystaniem tego surowca. Polityka klimatyczna Unii Europejskiej związana z redukcją emisji CO₂ skutkuje wdrożeniem instalacji CCS we wszystkich nowo budowanych elektrowniach o mocy powyżej 300 MWel. Zastosowanie technologii wychwytu CO₂ w tradycyjnych układach prowadzi do spadku sprawności i wzrostu kosztów wytwarzania energii elektrycznej. Instalacje IGCC zapewniają niższy koszt usuwania CO₂. Ponadto wytworzony gaz procesowy może zostać skierowany nie tylko do spalania z zachowaniem niższych emisji CO₂, ale również może zostać zmagazynowany w celu późniejszego wykorzystania. Z tego względu zgazowanie stanowi przyszłościowe rozwiązanie dla energetycznego wykorzystania węgla brunatnego. Pozostawia to szeroki obszar do badań. Temat ten podjęto w projekcie "Wykorzystanie węgli brunatnych w procesie zgazowania fluidalnego dla wysokoefektywnej produkcji gazu syntezowego" realizowanym przez IChPW, PGE GiEK oraz IHI w ramach Polsko-Japońskiej Współpracy Badawczej. W artykule przedstawiono zakres prac planowanych do realizacji w projekcie oraz rezultaty uzyskane na obecnym etapie jego realizacji. Omówiono zasoby węgla brunatnego w Polsce oraz przeanalizowano właściwości fizykochemiczne tego paliwa, które w zależności od typu reaktora mają istotny wpływ na warunki prowadzenia procesu zgazowania. Wśród najistotniejszych parametrów dla reaktorów ze złożem 38 stałym, fluidalnym i dyspersyjnych wymienia się m.in. reakcyjność, zawartość wilgoci, popiołu, siarki, chloru, a ponadto podatność przemiałową oraz temperaturę topnienia popiołu. W przypadku reaktorów dyspersyjnych należy jednocześnie zwrócić szczególną uwagę na lepkość żużla.

   The analysis of lignite deposits in Poland regarding to their application in gasification technology

   KEY WORDS: lignite deposits, gasification

   Lignite is one of the primary energy resources in Poland. This is caused by its large existing and perspective reserves in Poland. Documented lignite geological resources are more than 26 - 109 Mg while the possibility of lignite occurrence is estimated to be 140 - 109 Mg. It shows the potential for an application of this fuel as a future energy source. Currently, lignite is used in large scale utility boilers. Simultaneously, electricity produced from lignite is much cheaper compared to hard coal. This is another argument for use of this fuel in the energy sector. The European Union Climate Policy related to CO₂ emission reduction will result in the implementation of CCS installations in all new power plants above 300 MWel output. Application The application of CO₂ capture technologies in traditional utility plants leads to the efficiency drop and the increase of electricity generation cost. IGCC plants offer a lower cost of CO₂ removal and also the produced syngas can not only be directly combusted with lower CO₂ emission but also stored for future use. Thus, gasification technology is one of the most promising directions for using lignite. This topic was taken up in the project entitled Utilization of Low Rank Coal Under Fluidized Gasification for Highly-Efficient Syngas Production, which is being implemented by IChPw, PGE GiEK and IHI within Polish-Japanese Cooperation Research. The article presents the scope of the project and the results obtained at the current stage of implementation. Lignite resources in Poland were discussed and physicochemical properties of the fuel were commented on. Lignite properties have a significant impact on the operation of all types of gasification reactors. Among the most important parameters for reactors with fixed bed, fluidized bed and for entrained flow gasifiers are listed reactivityReactivity, grindability, melting point of the ash and content of such components such as moisture, ash, sulfur and chlorine are listed among the most important parameters for reactors with fixed bed, fluidized bed and for entrained flow gasifiers. A slag viscosity is especially taken into account in the case of entrained flow gasifiers.

5. Katarzyna Stala-Szlugaj

   Sektor drobnych odbiorców węgla kamiennego - trendy zmian popytu i podaży w latach 1999-2013

   Słowa kluczowe: węgiel kamienny, popyt, podaż, sektor drobnych odbiorców

   W artykule omówiono trendy zmian popytu i podaży węgla kamiennego na rynku drobnych odbiorców. W latach 1999-2013 roczne zużycie węgla kamiennego w tym sektorze zmieniało się w przedziale od 9 do 14 mln ton. Użytkownicy z tego sektora wykorzystują go przede wszystkim w celach grzewczych. Węgiel najczęściej spalany jest w kotłach jedno- i dwufunkcyjnych, przy czym w ostatnich latach wzrasta udział tych ostatnich. Odbiorcy indywidualni mogą zaopatrywać się zarówno w węgiel rodzimej produkcji, jak również pochodzący z importu. Przed przystąpieniem Polski do UE import był niewielki. W porównaniu do skali sprzedaży krajowej węgla energetycznego najczęściej było to 1-2%. Po roku 2004 ranga importu zaczęła wzrastać, a w latach 2008-2011 import stanowił już 11-21%.W artykule omówiono również przebieg zmienności ceny detalicznej węgla kamiennego zakupionego przez gospodarstwo domowe. Pomiędzy rokiem 1999 a 2013 wzrosła ona o 129% i wyniosła802 zł/tonę. Do roku 2004 średnie miesięczne wydatki ponoszone na opał wynosiły 11-14 złotych na osobę w gospodarstwie domowym, a po 2010 r. przekroczyły 30 zł. W latach 1999-2013 udział kosztów zakupu opału stanowił od 1,8 do 3,3% łącznych miesięcznych wydatków poniesionych na jedną osobę w gospodarstwie domowym.

   Municipal and housing sector - trends in changes in demand and supply of hard coal in the years 1999-2013

   KEY WORDS: hard coal, demand, supply, municipal and housing sector

   The article discusses the trends in changes in demand and supply of coal in the municipal and housing sector. In the years 1999-2013 the annual consumption of coal in this sector varied in the range of 9 to 14million tons. Users of this sector utilize this fuel primarily for heating purposes. Most coal is burned in single- and dual-function boilers. In recent years there was a noted increased share of bifunctional boilers. Individual customers can buy both types of fuel - domestic coal as well as coal coming from imports. Before the Polish ascension to the European Union, imports were small. In comparison to the scale of the domestic sales of steam coal, it was most often 1-2%. After 2004 the importance of import began to increase, and in 2008-2011 it was already 11-21%.The article also discusses the variation of the retail price of coal purchased by a household. Between1999 and 2013 it increased by 129% and amounted to 802 PLN/t. By 2004, the monthly expenditure on fuels amounted to PLN 11-14 per capita per household, and after 2010 - more than 30 PLN. In the years1999-2013 the monthly share of fuel purchase costs accounted for 1.8 to 3.3% of the total expenditure incurred by one person in a household.

6. Maciej Kaliski, Mateusz P. Sikora, Andrzej P. Sikora

   Kto napełni ukraińskie magazyny gazu?

   Słowa kluczowe: gaz ziemny, bezpieczeństwo energetyczne, Ukraina, Unia Europejska, magazynowanie gazu

   Artykuł porusza kwestie konieczności zmagazynowania odpowiedniej ilości gazu ziemnego w ukraińskich i także europejskich podziemnych magazynach gazu na sezon zimowy 2015/2016.Kryzys finansowy, który rozwijał się od 2007 r., wycisnął swoje piętno w wielu krajach na całym świecie. Dotknął również Ukrainę, która borykała się już wtedy z poważnym kryzysem politycznym. Dla państwa, powierzchniowo prawie dwa razy większego od Polski oraz o porównywalnej liczbie zaludnienia, czynniki polityczno-ekonomiczne bardzo szybko wpłynęły na gospodarkę i ekonomię. Dane przytoczone przez autorów oznaczają, że ukraiński przemysł bardzo opóźniony technologicznie kieruje się w stronę upadku. Spadek dynamiki zużycia gazu w przemyśle to 55%.Ale kraj bez przemysłu nie jest w stanie funkcjonować w dzisiejszych warunkach ekonomicznych. Media, słusznie, interesują się dziś sytuacją w Chinach, w Grecji zapominają jednak ostatnio, że tuż przy granicy z Unią Europejską kolejny kraj może niedługo "zbankrutować". Różnica jest tylko taka, że na Ukrainie nie ma euro, ale jest za to regularna wojna. W cieniu greckiej tragedii rodzi się więc pytanie czy Ukraina jest w stanie wypełnić wystarczająco magazyny gazu by przetrwać zbliżającą się zimę? A przede wszystkim - kto za to zapłaci? Ukraińcy zdają sobie doskonale sprawę z możliwego problemu. Cały czas negocjują zwiększenie dostaw gazu z Europy starając się wykorzystać wszystkie technicznie możliwe połączenia, starając się zmusić UE do ich sfinansowania bo GAZPROM powiedział kategoryczne nie. Brane są pod uwagę połączenia z Rumunią - pojawiła się nawet propozycja wysyłania gazu przez litewski terminal LNG w Kłajpedzie. Gaz mógłby być przesyłany przez terytorium Białorusi.

   Who will fill the Ukrainian gas storage facilities?

   KEY WORDS: natural gas, energy security, Ukraine, European Union, natural gas storage

   In this paper one can find a description of possible problems with underground natural gas storage volumes in Ukrainian and in the European facilities for the winter season 2015/2016. The financial crisis that has developed since 2007 imprinted its mark in many countries around the world. It has also affected Ukraine, which was already grappling with a serious political crisis. This country with its surface nearly two times larger than Poland, with a similar sized population, had political and other various factors rapidly affecting its economy. The data cited by the authors indicates that Ukrainian industry is very technologically underdeveloped and with a high probability of collapse. The example mentioned in the paper is a decline in gas consumption in this industry. Consequently, it is argued that a country without industry is not able to function in today's economic conditions. The media, today mainly interested in the situation in China or in Greece, has recently forgotten that near the European border, a country with aspirations for joining the European Union may soon go bankrupt. The only difference between Greece and Ukraine is that in Ukraine there is no euro, but there is a war! In the shadow of the Greek tragedy, the question arises as to whether Ukraine will be able to fill its gas storages enough to survive the approaching winter. And who is ready to pay for it? Ukrainians seem well aware of the possible problem. They are constantly negotiating to increase gas supplies from Europe, trying to take advantage of all possible technical combinations, demanding for the EU to finance them because GAZPROM has categorically declined to do so. To solve the problem, connections are taken into account such as with Romania, sending gas through the LNG terminal in Klaipeda, or transporting natural gas through the territory of Belarus.

7. Tadeusz Chmielniak

   Opracowanie technologii dla wysoko sprawnych "zero-emisyjnych" bloków węglowych zintegrowanych z wychwytem CO₂ ze spalin. Koncepcja i główne wyniki badań

   Słowa kluczowe: węglowy blok kondensacyjny nowej klasy, blok 50+, nowe metody diagnostyki, separacja CO₂, integracja instalacji wychwytu dwutlenku węgla z obiegiem cieplnym

   Głównym zadaniem artykułu jest przekazanie informacji o koncepcji i wynikach badań uzyskanych w projekcie strategicznym Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii, głównie w zadaniu 1: Opracowanie technologii dla wysokosprawnych "zero-emisyjnych" bloków węglowych zintegrowanych z wychwytem CO₂ ze spalin. Jego głównym celem było: a) opracowanie metod, technologii i programów zwiększenia efektywności energetycznej i ekologicznej wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w elektrowniach i elektrociepłowniach węglowych oraz podwyższenie ich niezawodności i dyspozycyjności, b) opracowanie dokumentacji technologicznej układów stanowiących podstawę do budowy krajowych instalacji demonstracyjnych wychwytu ze spalin oraz bezpiecznego składowania CO₂, c) opracowanie dla warunków krajowych strategicznych kierunków rozwoju czystych technologii węglowych do zastosowań w energetyce, w tym bloków 50+. Przedstawiono koncepcję nowej klasy bloków kondensacyjnych na parametry pary: 650°C/670°C/30 MPa, które jednocześnie powinny spełniać wymagania capture ready. Wskazano na podstawie badań materiałowych i studiów konstrukcyjnych prowadzonych w projekcie na możliwość wzrostu temperatury pary pierwotnej do poziomu 673/670°C, a temperatury pary wtórnej do wartości 692/690°C, co stanowi istotny postęp w stosunku do obecnie budowanych bloków na parametry nadkrytyczne (para świeża/para wtórna 600 (610)/610 (620)°C). Analizowane kierunki wzrostu sprawności sprawdzano dla tej koncepcji bloku referencyjnego. Określono potencjał różnych przedsięwzięć służących poprawie sprawności. Omówiono zakres badań w zakresie oceny elastyczności cieplnej, zwiększenia dyspozycyjności, nowych systemów diagnostycznych. Osobnym zagadnieniem rozpatrywanym w artykule jest analiza procesu wychwytu CO₂ i dyskusja efektywności różnych opcji integracji instalacji 76 wychwytu z obiegiem wodno-parowym bloku. W zakończeniu artykułu pokazano kierunki dalszych badań dla rozwiązania współczesnych problemów energetyki węglowej oraz wskazano na monografie dokumentujące wyniki uzyskane w projekcie. Słowa kluczowe: węglowy blok kondensacyjny nowej klasy, blok 50+, nowe metody diagnostyki, separacja CO₂, integracja instalacji wychwytu dwutlenku węgla z obiegiem cieplnym

   Development of a technology for highly efficient "zero-emission" coal-fired units integrated with CO₂ capture from flue gases. The concept and main findings

   KEY WORDS: carbon block condensing, new class of coal power plant, Block 50+., new methods of diagnostics, CO₂-separation, integration carbon dioxide capture plant with water - steam cycle

   The main task of this paper is to provide information about the concept and the results of the Strategic Research Programme entitled Advanced Technologies for Energy Generation, mainly in Task 1 - Development of a technology for highly efficient zero-emission coal-fired power units integrated with CO₂ capture from flue gas. The main aim of this task was: a) to develop methods, technologies and programs in order to increase the efficiency of generating electricity at coal-fired power plants and increase their reliability and availability, b) to develop technological documentation of systems that will become a basis for the construction of national demonstration installations for the capture of CO₂ from flue gases and its safe storage, c ) to work out Poland-specific directions for further development of clean coal technologies to be used in the power industry, including 50+ units. The concept of the new class of power plant units with steam parameters: 650°C/670°C/30MPa, which also will meet the "capture ready" requirements has been discussed. On the basis of material and structural studies carried out in the project the possibility of designing the unit with a leave steam temperature of 673/670°C, and the temperature of the steam reheat - 692/690°C has been show. This is a significant improvement over the currently built supercritical units (live steam / steam reheat 600 (610)/610(620)°C). The directions of efficiency increase was tested and analysed for a 900 MW unit. An efficiency improvement is found in all the cases under analysis. The range of tests for the assessment of thermal flexibility, increased availability and new diagnostic systems were also discussed. Another issue considered in the article was the analysis of the CO₂ capture process and discussion of the effectiveness of different integration options for the separation unit with the water-steam cycle. The directions for further research for solutions of the contemporary problems of coal-based energy are presented and monographs documenting the results of the project are shown.

8. Tadeusz Olkuski

   Wpływ handlu uprawnieniami do emisji CO₂ w Unii Europejskiej na przeciwdziałanie zmianom klimatu

   Słowa kluczowe: zmiany klimatu, handel uprawnieniami do emisji, giełda energii

   W artykule przedstawiono podłoże działań związanych z wdrażaniem uregulowań prawnych mających na celu ochronę klimatu, a zwłaszcza walkę o obniżenie antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych. Zwrócono uwagę, że już w 1979 roku zwołano w Genewie Pierwszą Światową Konferencję Klimatyczną, która zapoczątkowała systematyczne spotkania przywódców państw i organizacji pozarządowych ustalających działania na rzecz ochrony klimatu. Szczególną uwagę zwrócono na Protokół z Kioto, w którym wyszczególniono sześć gazów cieplarnianych oraz ustalono szczegółowe cele redukcji ich emisji dla poszczególnych państw. W artykule przedstawiono również globalną emisję CO₂ dla świata oraz państw Unii Europejskiej w latach 1965 -2013, wskazano też największych emitentów. Należą do nich między innymi Chiny, USA, Indie, Rosja, Japonia i Niemcy. Dużą uwagę poświęcono handlowi uprawnieniami do emisji EUA na europejskiej giełdzie energii EEX. Na wykresach przedstawiono powolny, ale rosnący trend cen tych uprawnień. Uprawnienia do emisji mają na celu likwidację najbardziej uciążliwych dla środowiska jednostek lub wymuszenie ich modernizacji. Unia Europejska jest liderem w dziedzinie proekologicznych rozwiązań. Jeśli jednak inne państwa nie wdrożą u siebie podobnych regulacji prawnych wysiłek UE będzie daremny, a wprowadzone restrykcje spowodują recesję w strefie eurolandu, przeniesienie działalności przemysłowej w inne regiony i w konsekwencji spadek znaczenia państw europejskich w świecie.

   CO₂ emission allowance trading in the European Union and its impact on combating climate change

   KEY WORDS: climate change, emission allowance trading, power exchange

   The paper presents the background of activities related to the implementation of legislation aimed at climate protection and - especially - the fight for the reduction of anthropogenic greenhouse gas emissions. It should be pointed out that the First World Climate Conference took place in Geneva in 1979. This began regular meetings of state and NGO leaders, discussing actions on climate protection. Particular attention was paid to the Kyoto Protocol, which sets out six greenhouse gases and determines specific greenhouse gas emission targets for individual countries. The paper also presents both global and the EU's CO₂ emissions in the period 1965-2013, as well as the major CO₂ emitters. These include, inter alia, China, the USA, India, Russia, Japan and Germany. Particular attention was paid to the EUA trading on the European Energy Exchange (EEX). The charts show a slow upward trend for the aforementioned allowance prices. Emission allowances are aimed at decommissioning or modernizing units that are particularly harmful for the natural environment. The European Union is a leader in environmentally friendly solutions. However, if other countries do not implement similar regulations, this effort will be futile, and introduced restrictions will cause a recession in the Eurozone area, relocation of industrial activity to other regions, and - as a result - the decreasing importance of the European Union countries in the world.

9. Lidia Gawlik, Ryszard Uberman

   System prawno-podatkowy i jego wpływ na możliwości rozwoju wydobycia węglowodorów w Polsce

   Słowa kluczowe: podatki, opłaty, górnictwo węglowodorów

   Tematem artykułu są zagadnienia podatków, opłat i zabezpieczeń finansowych stosowanych w górnictwie, ze szczególnym odniesieniem do górnictwa węglowodorów. Omówione zostały czynniki charakteryzujące odrębność systemu prawno-podatkowego górnictwa w porównaniu do innych działów gospodarki. Zwrócono uwagę na specyficzne cechy górnictwa, które należy uwzględniać w kreowaniu podatków i opłat, a zwłaszcza ich funkcji, struktury i stawek. Przeprowadzono analizę obowiązującego w Polsce systemu prawno-podatkowego stosowanego do górnictwa węglowodorów. Oceniono funkcjonujące obecnie rozwiązania w kontekście do stosowanych za granicą. Podniesiono znaczenie podatków i opłat dla kształtowania opłacalności i konkurencyjności wydobycia węglowodorów. W podsumowaniu zestawiono uwagi krytyczne i ważniejsze postulaty zmierzające do usprawnienia systemu podatkowego w polskim górnictwie węglowodorów, tak by w większym stopniu spełniał trzy podstawowe funkcje: fiskalną, dystrybucyjną i motywacyjną.

   The legal and tax system and its impact on development opportunities for hydrocarbon exploitation in Poland

   KEY WORDS: taxes, fees, hydrocarbon exploitation

   The subject of the article is the issue of taxes, fees, and financial guarantees applied in mining, with special reference to hydrocarbon extraction. The factors which characterize the dissimilarities of the legal and tax system in the mining industry compared to other sectors of the economy have been discussed. Attention was drawn to the specific features of mining that should be taken into account when imposing taxes and fees, especially in regards to their structure and rates, keeping the role they should play in mind. An analysis of the current Polish system of taxation when applied to the exploration and exploitation of hydrocarbon is given. Currently operating solutions have been shown in the contrast of the ones applied abroad. The importance of taxes and fees for shaping the profitability and competitiveness for the production of hydrocarbon is pointed out. The summary lists any criticisms and points to the direction of needed changes in the Polish taxation system for hydrocarbon exploitation so that it better meets three basic functions: fiscal, redistribution of income from taxes, and motivation for development.

10. Katarzyna Kosowska, Piotr Kosowski

    System opodatkowania producentów ropy naftowej w Federacji Rosyjskiej i jego wpływ na rozwój sektora naftowego

    Słowa kluczowe: przemysł naftowy, opodatkowanie, Rosja, NDPI, cło eksportowe

    Jedną z metod regulacji państwowej najbardziej dochodowego sektora Rosji - naftowego - jest nadzór oraz kontrola nad systemem fiskalnym. Podstawowym podatkiem przy prowadzeniu działalności opartej na eksploatacji złóż jest podatek od wydobycia surowców mineralnych - NDPI. Dwunastoletnia praktyka stosowania NDPI pokazała, że obowiązujący system podatkowy nie jest w stanie sprostać bieżącym problemom sektora naftowego. Jest on nastawiony na konfiskatę bieżących przychodów, wygenerowanych dzięki sprzyjającej koniunkturze cenowej na rynkach światowych. Skala NDPI przez długi czas pozostawała płaska i nie uwzględniała unikalności parametrów poszczególnych złóż, a także stopnia ich wyeksploatowania. Dlatego system podatkowy obwarowano licznymi ulgami, mającymi na celu stymulowanie wydobycia z nowych złóż oraz tych o dużym stopniu wyeksploatowania. Pomimo wprowadzonych ulg, system podatkowy jest uzasadniony wyłącznie w odniesieniu do projektów, które nie wiążą się z poważnymi nakładami inwestycyjnymi. Lecz nie sprawdza się on przy realizacji kapitałochłonnych projektów w nowych regionach wydobywczych oraz na szelfach mórz północnych. Sytuacji w branży naftowej nie poprawi obowiązujący obecnie "manewr podatkowy" polegający na stopniowym obniżaniu ceł eksportowych i akcyzy kosztem podnoszenia podatku NDPI. Zainicjowane zmiany pozwolą na zwiększenie wpływów budżetowych z tytułu NDPI, lecz jednocześnie wpłyną na obniżenie dochodów podmiotów działających w sektorze, w szczególności tych firm, które mają duży udział w wydobyciu i przetwórstwie ropy. Obecna polityka podatkowa w sektorze naftowym nie bierze pod uwagę potrzeby stworzenia korzystnych warunków dla rozwoju branży, 116 która bez odpowiedniego wsparcia ekonomicznego już w najbliższych latach zetknie się z deficytem inwestycji. Rosyjskie spółki naftowe pod koniec 2008 roku, na fali światowego kryzysu finansowego, zaczęły domagać się odejścia od NDPI, opartego na opodatkowaniu przychodów w stronę systemu, obierającego za podstawę opodatkowania zyski firm. Przy tym wysuwano żądanie zastosowania nowego systemu do wszystkich rodzajów złóż. W odpowiedzi na to, we wrześniu 2014 roku Ministerstwo Energetyki przygotowało propozycję zmian w opodatkowaniu sektora naftowego, opartego na NDD, podatku od wyniku finansowego, który za podstawę przyjmuje zysk operacyjny spółki pomniejszony o koszty inwestycyjne.

    Taxation of oil producers in the Russian Federation and its influence on the development of the Russian Federation's oil industry

    KEY WORDS: oil industry, taxation, Russia, NDPI, export duty, fiscal system

    One of the methods of state regulation of the most profitable sector of the Russian Federation's economy - the petroleum industry - is supervision and the fiscal system. The primary tax on extraction of mineral resources is the NDPI tax. A 12-year-old practice of the current tax system has shown that the NDPI is not able to cope with the current problems of the petroleum sector. It is focused on the confiscation of current revenues, generated by favourable prices on world markets. The NDPI's scale remained constant over a long period of time and 128 did not take individual parameters of fields, as well as their depletion stage into account. Therefore, the tax system was hedged around with many allowances, aimed at stimulating the exploration of new and mature fields. Despite that, the tax system is friendly only for projects that do not involve significant capital investments. This does not work, however, when it comes to capital-intensive projects in new regions as well as on the northern seas shelves. The situation in the oil industry will not be improved by the "tax manoeuvre" which is based on the gradual lowering of export duties and excise duties and the simultaneous increasing of the NDPI tax. This will enable the increase of budgetary revenues, but at the same time it will reduce the income of companies operating in the oil industry, in particular those companies that are heavily involved in crude oil production and processing. The current tax policy does not take into account the need to create favourable conditions for the development of the oil industry, which in the next few years may face a serious investment deficit. At the end of 2008, on the wave of the global financial crisis, Russian oil companies began to demand a departure from the NDPI tax, based on the taxation of income, and the selection of an alternative manner: the taxation of profits. In response to this, in September 2014, the Ministry of Energy drew up a proposal for changes of the oil industry's taxation. That proposal is based on the NDD tax, which takes the company's operating profit minus the capital costs as a basis.

POLITYKA ENERGETYCZNA, TOM 19 ZESZYT 4
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 2

1. Urszula Lorenz

   Sytuacja bieżąca i prognozy dla międzynarodowych rynków węgla energetycznego

   Słowa kluczowe: energia, paliwa, ceny, węgiel energetyczny, prognozy

   Rok 2014 na międzynarodowych rynkach węgla energetycznego zakończył się cenami na poziomie około 63-66 USD/tonę. Był to czwarty z kolei spadkowy rok dla cen węgla na świecie, a w ciągu 12 miesięcy ceny na podstawowych rynkach zmniejszyły się przeciętnie o 22%. Tendencja spadkowa utrzymała się także w pierwszej połowie 2015 roku i przyniosła dalsze obniżki cen - do ok. 60 USD/tonę na koniec czerwca, przy występujących okresowo spadkach do 55 USD/ tonę lub nawet mniej. Najnowsze prognozy ekspertów rynków węglowych oraz analityków bankowych nie przewidują znaczniejszych wzrostów cen węgla energetycznego na świecie w kilku następnych latach, aczkolwiek od przyszłego roku sytuacja cenowa powinna się powoli poprawiać. Nikt jednak nie prognozuje obecnie, aby ceny węgla miały powrócić do poziomu 90-100 USD/tonę, obserwowanego jeszcze 4-5 lat temu. Wiele zależeć będzie od tempa równoważenia podaży i popytu na rynkach węgla, w tym - od zapotrzebowania w Chinach i Indiach. Prawdopodobnie jednak ważniejszy wpływ będzie mieć zmiana miksu paliwowego na świecie, przy coraz powszechniejszym dążeniu do zwiększania udziału odnawialnych źródeł energii kosztem paliw kopalnych.

   Current situation and forecasts for international steam coal markets

   KEY WORDS: energy, fossil fuels, prices, steam coal, forecasts

   In 2014, the international steam coal markets ended with prices at around 63-66 USD/ton. It was the fourth consecutive year of declining coal prices in the world and, within 12 months, prices on core markets declined on average by 22. The downward trend continuing in the first half of 2015 brought a further reduction in prices - down to approx. 60 USD/ton at the end of June, with periodically occuring drops to 55 USD/ton or even lower. The latest forecasts of coal markets' experts and bank analysts do not foresee more significant increases in coal prices in the world in the next few years, although from next year onwards the price situation should slowly improve. What no one expects now is that coal prices will to return to the level of 90-100 USD/ton, observed only 4-5 years ago. Much will depend on the pace of balancing the supply and demand in the global coal market, with special attention to be put on the demand in China and India. However, perhaps more importantly, it will be affected by changing the fuel mix in the world, with more widespread efforts to increase the share of renewable energy sources at the expense of fossil fuels.

2. Paweł Wojnarowski, Jerzy Stopa, Damian Janiga, Piotr Kosowski

   Możliwości zwiększenia wydobycia ropy naftowej w Polsce z zastosowaniem zaawansowanych technologii

   Słowa kluczowe: niekonwencjonalne złoża ropy naftowej, metody EOR, szczelinowanie hydrauliczne

   Przyszłe działania krajowego przemysłu naftowego, w obliczu malejącej ilości nowych, konwencjonalnych odkryć, powinny koncentrować się na dwóch możliwych ścieżkach rozwoju: zwiększeniu produkcji z dotychczas eksploatowanych złóż dzięki zastosowaniu zaawansowanych metod wydobycia oraz rozpoczęciu eksploatacji ze złóż niekonwencjonalnych. Oba te kierunki rozwoju wymagają znacznych nakładów finansowych, a opłacalność realizowanych w ich ramach projektów inwestycyjnych uzależniona jest od warunków makroekonomicznych, w tym szczególnie cen ropy i gazu ziemnego. W niniejszej pracy przedstawiono analizę możliwości aplikacji zaawansowanych metod udostępnienia i wydobycia z polskich złóż ropy naftowej. Zaprezentowano również możliwości zastosowania wybranych metod wydobycia z niekonwencjonalnego złoża ropy. Wyniki analizy pokazują, iż w warunkach polskich najszersze zastosowanie, jeśli chodzi o metody zaawansowane, znaleźć może zatłaczanie gazów w warunkach mieszania, a wśród nich zatłaczanie CO₂. Dla złóż niekonwencjonalnych korzystnym rozwiązaniem może być zastosowanie wierceń kierunkowych połączonych z wieloetapowym szczelinowaniem hydraulicznym.

   Possibilities of production increases from Polish oil fields through the application of advanced technologies

   KEY WORDS: unconventional oil reservoirs, EOR methods, hydraulic fracturing

   The development of the domestic oil industry, faced with the declining number of new conventional discoveries, should focus on two possible paths: increasing production from currently operated fields through the use of advanced methods of extraction or the start of production from unconventional reservoirs. Both of these ways require substantial capital expenditures, and their profitability heavily depends on macroeconomic conditions, especially the price of crude oil and natural gas. This paper analyses the possibility of the application of advanced recovery methods which are applicable to Polish oil reservoirs. It also shows the applicability of selected methods for the extraction of unconventional oil. The results show that under Polish conditions, when it comes to conventional reservoirs, the widest prospects can be found for gas injection in mixing conditions, among them especially CO₂ injection. In the case of unconventional reservoirs, the preferred solution may be the application of directional drilling combined with multi-stage hydraulic fracturing.

3. Bolesław Zaporowski

   Technologie wytwarzania energii elektrycznej dla polskiej elektroenergetyki

   Słowa kluczowe: elektrownia, elektrociepłownia, efektywność energetyczna, efektywność ekonomiczna

   W pracy przedstawiona jest analiza perspektywicznych technologii wytwarzania dla polskiej elektroenergetyki. Do analizy wybrano dziewiętnaście technologii, a mianowicie: blok parowy na parametry nadkrytyczne opalany węglem brunatnym, blok parowy na parametry nadkrytyczne opalany węglem kamiennym, blok gazowo-parowy opalany gazem ziemnym, blok jądrowy z reaktorem PWR, ciepłowniczy blok parowy na parametry nadkrytyczne opalany węglem kamiennym, ciepłowniczy blok gazowo-parowy z 3-ciśnieniowym kotłem odzysknicowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok gazowo-parowy z 2-ciśnieniowym kotłem odzysknicowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok parowy średniej mocy opalany węglem kamiennym, ciepłowniczy blok parowy średniej mocy opalany biomasą, ciepłowniczy blok gazowo-parowy zintegrowany ze zgazowaniem biomasy, elektrownię wiatrową, elektrownię wodną małej mocy, elektrownię fotowoltaiczną, ciepłowniczy blok z silnikiem gazowym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok z turbiną gazową małej mocy pracującą w obiegu prostym opalany gazem ziemnym, ciepłowniczy blok ORC (Organic Rankine Cycle) opalany biomasą, ciepłowniczy blok parowy małej mocy opalany biomasą, ciepłowniczy blok z silnikiem gazowym zintegrowany z biologiczną konwersją biomasy oraz ciepłowniczy blok z silnikiem gazowym zintegrowany ze zgazowaniem biomasy. Dla poszczególnych technologii wyznaczono wielkości charakteryzujące ich efektywność energetyczną oraz jednostkowe, zdyskontowane na rok 2015, koszty wytwarzania energii elektrycznej, z uwzględnieniem kosztów uprawnień do emisji CO₂.

   Electricity generation technologies for the Polish electric power industry

   KEY WORDS: power plant, combined heat and power (CHP) plant, energy effectiveness, economic effectiveness

   The paper presents an analysis of prospective technologies for electricity generation in the Polish electric power industry. There were 19 generation technologies selected for the analysis, namely: supercritical steam unit fired with brown coal, supercritical steam unit fired with hard coal, gas-steam unit fired with natural gas, nuclear power unit with PWR reactor, supercritical steam CHP unit fired with hard coal, gas -steam CHP unit with 3-pressure heat recovery generator (HRSG) fired with natural gas, gas-steam CHP unit with 2-pressure HRSG fired with natural gas, medium scale steam CHP unit fired with hard coal, medium scale steam CHP unit fired with biomass, gas-steam CHP unit integrated with biomass gasification, wind power plant, small scale water power plant, photovoltaic plant, CHP unit with gas engine fired with natural gas, CHP unit with gas turbine, operating in simple cycle, fired with natural gas, ORC (Organic Rankine Cycle) CHP unit fired with biomass, small scale steam CHP unit fired with biomass, gas CHP unit integrated with biological conversion (fermentation process), and CHP unit with gas engine integrated with biomass gasification. For every particular generation technology the quantities characterizing their energy effectiveness and unit electricity generation costs, with CO₂ emission payment, discounted from year 2015, were determined.

4. Zbigniew Kasztelewicz, Michał Patyk

   Nowoczesne i sprawne elektrownie węglowe strategicznym wyzwaniem dla Polski

   Słowa kluczowe: energetyka, emisja CO₂, górnictwo, elektrownie, sprawność wytwarzania, bloki energetyczne w Polsce i Niemczech, redukcja emisji CO₂

   Artykuł przedstawia uwarunkowania Polski po podpisaniu Protokołu z Kioto i następnych ustaleń wynikających z pakietów klimatyczno-energetycznych przyjętych przez UE w kontekście konieczności dostosowania polskiej energetyki węglowej do wymagań tych zapisów. Przedstawiono stan emisji i redukcji emisji CO₂ w Polsce, UE i świecie. Stan ten pokazuje, że Europa jest na czele peletonu z redukcją CO₂, a nasz kraj w latach 1988-2014 zredukował emisję tego gazu o blisko 35%, co jest wynikiem najlepszym w UE. Polityka klimatyczna UE wyznacza kolejne wyzwania w 2030 i 2050 roku. Dla spełnienia tych wyzwań Polska winna oprócz wprowadzania OZE zmodernizować podstawową część energetyki, tj. energetykę węglową. Dzisiejsza sprawność netto obecnej energetyki węglowej to 33-34%. Należy iść drogą niemiecką i zdecydowanie przyspieszyć budowę bloków energetycznych o sprawności 46 lub więcej procent. Na tym tle omówiono stan energetyki krajowej oraz zamierzenia inwestycyjne w nowoczesne węglowe bloki energetyczne w Polsce i w Niemczech. Nasi sąsiedzi na przełomie XX i XXI wieku zdecydowanie zwiększyli sprawność (wybudowali kilkanaście nowoczesnych) swoich elektrowni opalanych tak węglem brunatnym, jak i kamiennym. Należy wspomnieć, że w Niemczech pierwsze bloki o sprawności netto powyżej 40% zaczęły pracować na przełomie lat 80./90. XX wieku, a u nas po prawie 20 latach, tj. pod koniec I dekady XXI wieku (Gabryś 2014/2015; Kasztelewicz 2013; Kasztelewicz 2014/2015).

   The modern and efficiently coal power plants strategic challenge for Polish

   KEY WORDS: power industry, CO₂ emissions, mining, power plants, net efficiency, power plant blocks in Poland and Germany, reduction of CO₂ emissions

   The article presents the Polish conditions after the signing of the Kyoto Protocol and subsequent findings of the climate and energy package adopted by the EU in the context of the need to adjust Polish coal power to the requirements of these provisions. Presents the state of emissions and reduction of CO₂ emissions in Poland, the EU and in the world. This state shows that Europe is ahead of the pack with a reduction of CO₂ and our country during the years 1988 and 2014 reduced the emission of this gas nearly 35%, which is the best result in the EU. The EU climate policy sets more challenges on the horizon of 2030 and 2050 years. To meet these challenges Poland should (except implementing renewable energy) modernize the basic part of the energy, ie. coal energy. The current net efficiency of coal energy is 33-34%. We should take advantage of the German way and speed up a construction of power station with an efficiency of 46% or more percent. Against this background, it discusses the state of national energy and investment plans in a modern coal power stations in Poland and Germany. Our neighbours at the turn of the 20th and 21st centuries have boosted efficiency by building a lot of modern power station burning lignite and hard coal. It should be noted that in Germany first power stations of the net efficiency above 40% started to work at the turn of the 80's and 90's of the 20th century and in Poland after nearly 20 years, ie. at the end of the first decade of the 21st century (Gabryś 2014/2015; Kasztelewicz 2013; Kasztelewicz 2014/2015).

5. Remigiusz Nowakowski

   Miks paliwowy elementem strategii przedsiębiorstwa energetycznego

   Słowa kluczowe: paliwa, miks paliwowy, przedsiębiorstwo energetyczne, otoczenie

   Paliwa posiadają kluczowe znaczenie w procesie produkcji energii. Biorąc pod uwagę fakt, że okres życia aktywów energetycznych jest relatywnie długi i wynosi często ponad 30 lat, decyzja o wyborze konkretnej technologii produkcji oraz paliwa, które będzie wykorzystywane w danym źródle ma wielowymiarowe konsekwencje dla przedsiębiorstwa. Jednym z kluczowych skutków, jakie wywołuje zastosowanie danego miksu paliwowego, jest poziom rentowności prowadzonej działalności oraz przyszła wartość przedsiębiorstwa. Można zatem stwierdzić, że decyzja o wyborze miksu paliwowego jest decyzją o wymiarze strategicznym. Przedmiotem niniejszej publikacji jest próba analizy pojęcia miksu paliwowego w kontekście strategii przedsiębiorstwa energetycznego. W artykule określone zostały kluczowe czynniki mające wpływ na kształtowanie się miksu paliwowego w przedsiębiorstwie. Następnie zaś zaproponowano metody i narzędzia, których zastosowanie pozwala na podjęcie decyzji o wyborze optymalnego miksu paliwowego. Na potwierdzenie tezy o strategicznym wymiarze miksu paliwowego dla przedsiębiorstwa energetycznego zaprezentowano studium przypadku bazujące na strategii grupy energetycznej Tauron Polska Energia SA. W artykule rekomenduje się podejście, które cechuje się systematyczną analizą kluczowych czynników otoczenia bliższego i dalszego przedsiębiorstwa, a także dobór takich metod analizy otoczenia, które zapewnią identyfikację możliwie najszerszego spektrum ryzyk oraz pozwolą skwantyfikować wpływ podjęcia decyzji o wyborze konkretnego miksu paliwowego na przyszłą wartość przedsiębiorstwa.

   Fuel Mix as an Energy Company Strategy Element

   KEY WORDS: fuel, fuel mix, energy company, market environment

   Fuels are essential for the energy production business. The lifetime of energy generations assets is relatively long - often more than 30 years. Therefore, taking decisions on the selection of particular fuel mix has important consequences for the company. One of the key effects that evoke the use of the fuel mix is the future level of profitability and the future value of the company. It can be concluded that the decision on the selection of the fuel mix, is of a strategic nature. The object of this publication is an attempt to analyze the concept of the fuel mix in the context of the energy company strategy. Key factors influencing the evolution of the fuel mix in the enterprise were defined in the article. Then number methods and tools to select the optimum fuel mix were proposed. The Tauron case study was presented to confirm the thesis of the strategic dimension of the fuel mix for the power generation company. A systematic analysis of the key factors in the company environment was recommended as preferred. The selection of such methods shall ensure the identification of the widest possible scope of risks and quantify the impact of the decision on the specific fuel mix selection for the future value of the company.

6. Tomasz Mirowski, Monika Orzechowska

   Wykorzystanie paliw biomasowych w ogrzewnictwie indywidualnym na obszarach zagrożonych niską emisją

   Słowa kluczowe: biomasa, paliwa stałe z biomasy, niska emisja, kotły 5 klasy

   W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące wykorzystania paliw biomasowych w ogrzewnictwie indywidualnym na obszarach zagrożonych niską emisją. W Polsce zauważalny jest dynamiczny rozwój zastosowania w bilansie energetycznym energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Efekt ten związany jest z przyjęciem proekologicznych aktów prawnych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Niestety nie przekłada się to na widoczną poprawę jakości powietrza na obszarach zagrożonych niską emisją. Autorzy zaprezentowali w artykule uproszczony model wytwarzania i zaopatrywania mieszkańców wybranej gminy powiatu krakowskiego w paliwo pochodzenia biomasowego do celów grzewczych i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Koncepcja modelu oparta jest na realizowanym polsko-norweskim projekcie pt. From Field to Energy. Autorzy wskazują na zalety lokalnej produkcji paliwa z biomasy na cele grzewcze. Uzyskany efekt środowiskowy jest możliwy poprzez konwersję stosowanych technologii i technik spalania w indywidualnych kotłowniach. Jest to szczególnie istotne na terenach, gdzie odnotowuje się przekroczenia emisji pyłów PM 10 i PM 2,5. Wskazano także wzrost zatrudnienia i rozwój lokalnej infrastruktury w wyniku realizacji projektu.

   The use of biomass fuels in individual heating in areas threatened by low emission

   KEY WORDS: biomass, biomass fuels, low emission, boilers 5th grade

   The article presents the issues concerning the use of biomass fuels in heating individual areas threatened by low emissions. It is noted that in Poland there has occurred a dynamic development in energy use of renewable sources. This effect is related to the adoption of pro-environmental legislation in the members of the European Union. Unfortunately, there is no visible impact on air quality improvement in areas threatened by low emissions. In the article, the authors present a simplified model of production and supply on residents of selected municipalities in Krakow on fossil fuel biomass for heating and hot water. The concept of the model is based on the realized Polish-Norwegian project "From Field to Energy". The authors indicate the advantages of local production of biomass fuel for heating purposes. The resulting environmental effect is possible by converting technologies and techniques used in individual boiler combustion. This is particularly important in areas where there were recorded excesses of emissions of the particulate matter PM 10 and PM 2.5. It also notes growth in employment and development of local infrastructure created by the project.

7. Jarosław Zuwała, Marcin Kopczyński, Krzysztof Kazalski

   Koncepcja systemu uwierzytelniania biomasy toryfikowanej w perspektywie wykorzystania paliwa na cele energetyczne

   Słowa kluczowe: toryfikacja, biomasa, uwierzytelnianie

   Jednym z wielu źródeł odnawialnych, z których produkuje się energię elektryczną i ciepło, jest biomasa. Stosunkowo szybka i tania implementacja technologii współspalania biomasy z węglem, przyczyniła się do gwałtownego rozwoju tej technologii. Doświadczenia eksploatacyjne ukazały jednak, że biomasa jako paliwo jest trudna technologicznie do stosowania. Wynika to głównie z właściwości fizykochemicznych biomasy, które są odmienne od właściwości paliw kopalnych, stosowanych w istniejących układach energetycznych. Z uwagi na dostępność biomasy i konieczność produkcji energii z OZE wydaje się, że technologie produkcji energii z biomasy w dalszym ciągu będą się rozwijać. Oprócz dedykowanych kotłów na biomasę, w których istnieje możliwość spalania 100% biomasy, rozwijają się również technologie wstępnej obróbki biomasy przed jej energetycznym wykorzystaniem. Jedną z obiecujących technologii wstępnej obróbki biomasy wydaje się być proces toryfikacji. Biomasa poddana toryfikacji zyskuje nowe korzystniejsze właściwości fizykochemiczne dla jej energetycznego użytkowania w porównaniu z biomasą surową. Wykorzystanie biomasy toryfikowanej jest łatwiejsze, zmniejszają się koszty transportu, zanikają zagrożenia biologiczne, przyczynia się do zwiększenia ilości energii wprowadzanej do kotła przy zachowaniu identycznego strumienia masowego jak dla biomasy surowej. Jednakże między innymi ze względu na brak możliwości zaliczenia energii wyprodukowanej ze spalenia biomasy toryfikowanej do energii ze źródeł odnawialnych, toryfikacja biomasy nie jest obecnie wykorzystywana do wstępnej obróbki biomasy przed jej energetycznym użytkowaniem. W niniejszym artykule przedstawiono korzyści stosowania biomasy toryfikowanej, obecną sytuację prawną wykorzystania biomasy surowej i toryfikowanej oraz propozycję procedury umożliwiającej zaliczenie energii wyprodukowanej w procesie spalania/współspalania biomasy toryfikowanej do energii wytworzonej z odnawialnych źródeł energii.

   The concept of torrefied biomass certification system with a view to use as fuel for energy purposes

   KEY WORDS: torrefaction, biomass, certification

   Biomass is one of many renewable sources of energy from which electricity and heat are produced. Relatively fast and inexpensive implementation of biomass and coal co-combustion technologies has contributed to the rapid development of this technology. However, operation experience has revealed that biomass as a fuel is technologically difficult to be used. It mainly results from the physicochemical properties of biomass which are different from the properties of fossil fuels used in existing power plants designed for coal combustion. Taking the availability of biomass under consideration as well as the necessity to produce energy from renewable sources, it appears that the technologies of energy production from biomass will continue to develop. Not only boilers dedicated for biomass with the possibility of burning 100% of the biomass, but also technologies for biomass pretreatment prior to its use for energy production are developing. The torrefaction process appears to be one of the most promising technologies of biomass pretreatment. Torrefied biomass has new physicochemical properties favorable for its energy production use in comparison to raw biomass. The use of torrefied biomass has many advantages: it is easier, transportation costs are reduced, biological hazard is excluded and it contributes to increasing the amount of energy set into the boiler while keeping an identical mass flow of raw biomass. At present, energy produced from torrefied biomass combustion is not considered and generally accepted as a renewable source of energy, therefore biomass torrefaction is not currently used for preliminary biomass pretreatment before its power production use. This paper presents benefits of using torrefied biomass as well as current law regulations concerning the use of raw and torrefied biomass for energy production. This paper also presents a proposal for the procedure allowing energy produced from combustion/co-combustion of torrefied biomass to be considered as energy produced from renewable energy sources.

8. Krystian Krupa

   Zrównoważona energetyka biogazowa w oczyszczalniach ścieków

   Słowa kluczowe: biogaz, fermentacja metanowa, oczyszczalnia ścieków, energetyka zrównoważona, samowystarczalność energetyczna, odnawialne źródła energii

   Pozyskiwanie energii w sposób zrównoważony jest zarówno priorytetem, jak i wyznacznikiem nowoczesnych społeczeństw. Spełnienie postulatu zrównoważonej energetyki możliwe jest między innymi dzięki wykorzystaniu fermentacji metanowej, będącej jedną z najstarszych przemian biochemicznych zachodzących na Ziemi w sposób naturalny. Powstający w efekcie fermentacji metanowej biogaz jest paliwem odnawialnym, cechującym się wysoką wartością opałową oraz łatwością konwersji do postaci energii elektrycznej lub ciepła. Obok korzyści energetycznych, fermentacja metanowa odgrywa przede wszystkim istotną rolę ekologiczną, pozwalając na utylizację niebezpiecznych odpadów organicznych, którymi są między innymi osady ściekowe. Wykorzystanie fermentacji metanowej w oczyszczalniach ścieków pozwala zatem na uzyskanie dwojakich korzyści - stabilizacji osadów i wytworzenia biogazu - oraz sprawia, że przedsiębiorstwa realizujące te procesy stanowią dobry przykład zrównoważonych i samowystarczalnych mikrosystemów energetycznych. Celem artykułu jest przedstawienie podsektora energetyki biogazowej w ujęciu globalnym, europejskim oraz krajowym, omówienie procesu fermentacji metanowej osadów w oczyszczalniach ścieków oraz analiza uzyskanego efektu energetycznego na przykładzie Oczyszczalni Ścieków Tychy- Urbanowice.

   Sustainable energy from biogas at wastewater treatment plants

   KEY WORDS: biogas, anaerobic digestion, wastewater treatment plant, sustainable energy, energy independence and self-sufficiency, renewable energy sources

   Generating energy in a sustainable manner has become both a priority as well as a deter-minant of modern societies. Fulfilment of the sustainability goal is achievable, among other methods, by means of anaerobic digestion, this being one of the oldest biochemical processes occurring naturally on Earth. Biogas resulting from digestion is a full-fledged renewable fuel with relatively high net energy content and ease of conversion into electricity or heat. Aside from the abovementioned benefits, anaerobic digestion plays a substantial ecological role stemming from its ability to neutralise hazardous organic waste, part of which is inter alia, wastewater sludge. Given the above premises, wastewater treatment plants which apply anaerobic digestion reap twofold benefits - the stabilization of sludge and the production of biogas - and demonstrates a good example of sustainable and self-sufficient energy microsys-tems. The purpose of this article is to present the biogas energy subsector from the global, Euro-pean, and Polish perspective, discuss the actual process of anaerobic digestion of sludge at wastewater treatment plants and - based on the example of Tychy-Urbanowice Wastewater Treatment Plant - analyse the resultaing energy effect.

9. Michał Wichliński, Rafał Kobyłecki, Zbigniew Bis

   Niskotemperaturowa obróbka termiczna węgli wzbogaconych i niewzbogaconych w celu obniżenia zawartości rtęci

   Słowa kluczowe: rtęć, niskotemperaturowa obróbka termiczna, węgiel wzbogacony i niewzbogacony

   W pracy przedstawiono wyniki badań niskotemperaturowej obróbki termicznej polskich węgli. Do badań wykorzystano miał niewzbogacony z kopalni Piast oraz miał wzbogacony również pochodzący z kopalni Piast. Próbki poddano niskotemperaturowej obróbce termicznej w stanowisku kolumny fluidalnej, w temperaturach od 200 do 400°C. Jako czynnika fluidyzującego wykorzystano powietrze oraz mieszaninę 16% dwutlenku węgla i 80% azotu. Badania przeprowadzono dla wydzielonych frakcji węgli o uziarnieniu od 1000 do 500 μm, oraz od 2000 do 1000 μm. Oprócz badań zawartości rtęci w węglach oraz ilości rtęci uwolnionej podczas obróbki niskotemperaturowej, jak również jej pozostałości w węglu poddanych obróbce, przeanalizowano również zmianę zawartości części lotnych w próbkach przed i po obróbce termicznej. Maksymalna ilość uwolnionej rtęci wynosiła ponad 68% (frakcja 2000-1000 μm, atmosfera CO₂/N₂) dla próbki miału wzbogaconego, dla próbki miału niewzbogaconego wartość ta wynosiła ponad 42% (frakcja 2000-1000 μm, atmosfera CO₂/N₂). Maksymalna względna ilość utraconych części lotnych wynosiła około 24% zarówno dla próbki miału wzbogaconego, jak i miału niewzbogaconego (frakcja 1000-500 m, atmosfera CO₂/N₂).

   Low-temperature thermal treatment of enriched and unenriched coals

   KEY WORDS: mercury, low-temperature thermal treatment, coals enriched and unenriched

   This paper presents the results of low-temperature thermal treatment of Polish coals. Used in this research was unenriched coal from the Piast mine, and enriched coal also from the Piast mine. The samples were subjected to low-temperature thermal treatment in the fluidized bed column at temperatures from 200 to 400°C . Air and a mixture of 16% carbon dioxide and 80% nitrogen was used as the fluidizing medium. The research was conducted for the separated fractions of coal with a particle size from 1000 to 500 μm, and from 2000 to 1000 μm. In addition to researching mercury content in the coals and the amount of mercury released during low temperature thermal treatment processing, as well as its remains in the carbon-treated, there was also an analysis of the change in volatile matter in the samples before and after thermal treatment. The maximum amount of mercury released was more than 68% (from the fraction 2000 to 1000 μm, the atmosphere of CO₂/N₂) for a sample of enriched coals, unenriched coals sample at this figure was over 42% (fraction 2000-1000 μm, the atmosphere of CO₂/N₂). Maximum relative amount of loss of volatile matter was about 24% for both samples, enriched and unenriched coal (fraction 1000-500 μm, atmosphere of CO₂/N₂).

10. Andrzej Wilk, Lucyna Więcław-Solny, Adam Tatarczuk, Tomasz Spietz, Dariusz Śpiewak, Aleksander Krótki

    Obniżanie energochłonności instalacji separacji CO₂ ze spalin

    Słowa kluczowe: CCS, AMP, ditlenek węgla

    Istotnym zagadnieniem związanym z ograniczaniem emisji ditlenku węgla ze spalin powstających w procesie produkcji energii elektrycznej jest zmniejszenie energochłonności węzła wychwytu CO₂, a więc jego negatywnego wpływu na ogólną sprawność bloku węglowego. Można tego dokonać albo poprzez zastosowanie odpowiednich konfiguracji procesowych i integrację z systemami elektrowni, albo poprzez zastosowanie odpowiedniego sorbentu lub też dobór parametrów procesowych pracy instalacji. W artykule przedstawiono wyniki badań prowadzonych nad doborem optymalnych parametrów procesowych instalacji separacji ditlenku węgla. W ramach badań określono wpływ temperatury i ciśnienia w węźle absorpcji oraz ciśnienia w węźle regeneracji, a także wpływ stężenia ditlenku węgla na wlocie na efektywność oczyszczania spalin. Porównano również różne konfiguracje procesowe - układ klasyczny z układem rozdzielonych strumieni. Badania przeprowadzono na aktywowanym roztworze aminy z zawadą steryczną wykorzystując w kolumnie absorpcyjnej wypełnienie strukturalne. Przedstawione wyniki pokazały, iż przy zastosowaniu odpowiednich parametrów pracy można w istotnym stopniu zredukować zużycie energii instalacji wychwytu ditlenku węgla.

    Energy consumption reduction of carbon dioxide removal plants

    KEY WORDS: CCS, AMP, carbon dioxide

    An important issue related to the reduction of carbon dioxide emission from flue gases generated in electricity production processes is the reduction of energy consumption of CO₂ capture plants, and its negative impact on the overall efficiency of coal-fired units. This can be done by using the appropriate process configuration and integration with power station systems, or by using a suitable sorbent and selection of optimal operating parameters of the installation. The article presents the results of research conducted over the selection of the optimum process parameters of carbon dioxide separation plants. During the research the effects of absorption temperature and pressure and desorption pressure on carbon dioxide removal efficiency and the influence of the carbon dioxide concentration at the inlet gas on purification efficiency were determined. Also compared were the various process configurations a single stream with a split flow. The research was conducted on a solution of activated sterically hindered amine using structural packing in the absorption column. The results showed that appropriate operating parameters can significantly reduce energy consumption of carbon dioxide capture plants.

Zeszty Naukowe Instytutu GSMiE PAN Nr 90
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 3

1. Jarosław Bednorz

   Polscy producenci węgla kamiennego w czasie kryzysu - lata 2013-2015

   Słowa kluczowe: węgiel, kryzys, porozumienia, protesty

   Polscy producenci węgla kamiennego od roku 2013 notują coraz gorsze wyniki ekonomiczne. Przyczyn jest wiele. Można je podzielić na zewnętrzne (spadek cen, nadpodaż węgla) oraz wewnętrzne (brak elastyczności, często roszczeniowa postawa związków zawodowych i samych górników, wielokrotne zmiany kadrowe itp.). Są one przyczyną nie tylko konieczności ograniczania produkcji, ścisłego przestrzegania reżimów finansowych, ale w efekcie skutkują konfliktami i niepokojami społecznymi. Niemalże wszystkie spółki węglowe dotknięte zostały tym zjawiskiem. Jastrzębska Spółka Węglowa jest tu przykładem najjaskrawszym. Szczególnie zła sytuacja charakteryzuje Kompanię Węglową, której groziła utrata płynności finansowej. Katowicki Holding Węglowy znajdujący się w podobnej sytuacji co KW S.A. stara się "uciekać do przodu". Podobnie Tauron Wydobycie, który posiada nieco lepszą pozycję, gdyż kapitałowo jest w strukturach giełdowej spółki Tauron S.A. Mali producenci nieodgrywający znaczącej roli, pomimo kryzysu dają sobie radę na rynku węglowym. Różnorodny jest jednak sposób rozwiązywania tych konfliktów przez górnośląskie kopalnie. Jedyna "nieśląska" kopalnia - Bogdanka - nawet w tak trudnym okresie osiąga zyski ze sprzedaży swojego produktu. Różnorakie są również próby wyjścia z kryzysu podejmowane przez poszczególnych producentów. Jedno, co łączy wszystkie duże podmioty, to zawirowania kadrowe i zmiany zarządów. Krytyczna sytuacja sektora wymusiła na nadzorze właścicielskim podjęcie działań w celu niedopuszczenia do jego upadłości.

   Polish producers of hard coal in times of crisis - the years 2013-2015

   KEY WORDS: coal, crisis, agreements, protests

   Since 2013, Polish producers of hard coal have been noting increasingly worse economic results. The reasons are many. They could be divided into external (drop in prices, oversupply of coal) and internal (lack of flexibility, often demanding position, multiple staff changes etc.). These are the reasons not only for the need to reduce production, strictly follow financial regimes, but in effect the result of conflicts and social unease. Almost every coal company has been touched by this phenomenon. The Jastrzębska Spółka Węglowa SA, is the best example. The particularly bad situation it characterized by Kompania Węglowa SA, which was threatened with the 6 loss of financial fluidity. The Katowicki Holding Węglowy SA, being in a similar situation as KW SA, tried to get ahead. Tauron Wydobycie SA, which is in a slightly better position, as thanks to its capital structure, it belongs to Tauron SA, is in a similar situation. Despite the crisis, small producers, not playing any significant role in the coal market, ,are managing quite well. The situation is critical for Silesian mines. The only "non-Silesian" mine - LW Bogdanka SA -has managed to generate a profit on its products even in these hard times. The methods of solving these problems by Upper Silesian mines are diverse. Various attempts of leaving the crisis are taken by each of the producers. What binds all the large players are staff turmoil and changes in management. Corporate governance is taking actions to not allow its downfall. Many forms of shielding, known from the past and also modified have been used.

2. Elżbieta Hycnar, Tadeusz Ratajczak, Waldemar Jończyk

   Węglanowe kopaliny towarzyszące a możliwości ich wykorzystania w charakterze sorbentów SO₂ (na przykładzie złoża węgla brunatnego Bełchatów)

   Słowa kluczowe: wapienie jurajskie, mioceńska kreda jeziorna, odsiarczanie spalin, sorpcja SO₂

   W pracy przedstawiono rezultaty badań jurajskich wapieni i mioceńskiej kredy jeziornej - kopalin towarzyszących w złożu węgla brunatnego Bełchatów. Celem badań było wykazanie przydatności badanych kopalin towarzyszących jako sorbentów mineralnych w technologiach odsiarczania stosowanych w przemyśle energetycznym. Realizacja celów badawczych wymagała zastosowania kompleksowej metodyki badawczej obejmującej badania mineralogiczno-petrograficzne, chemiczne, fizykochemiczne (oznaczenie białości, kinetyki rozpuszczania kalcytu, współczynników reaktywności (RI) sorpcji bezwględnej (CI)) oraz fizykomechaniczne (m.in. Indeks pracy Bonda). Dominującym składnikiem mineralnym badanych wapieni jest kalcyt. Zawartość CaCO 3 zawiera się w przedziale 91,11-99,15% wag. i wynosi średnio 97,14% wag. Wapienie będą mogły zostać wykorzystane zarówno w mokrych, jak i suchych technologiach odsiarczania gazów, w tym również w paleniskach fluidalnych. Białość kształtuje się na poziomie 72,4. Ponadto badane wapienie charakteryzują się znaczną prędkością rozpuszczania kalcytu. Oznaczone wartości parametrów reaktywności (RI = 2,3 mol Ca/mol S) i sorpcji bezwględnej (CI = 126 gS/1000g sorbentu) spełniają wymagania stawiane sorbentom przemysłowym (RI < 2,5 mol Ca/mol S; CI > 120 gS/1000g sorbentu). Również wyniki badań energochłonności procesu mielenia (Wi od 7,03 do 12,90 kWh/Mg) odpowiadają innym tego typu surowcom dostępnym na rynku krajowym. Kreda jeziorna występuje w złożu Bełchatów w trzech odmianach litologicznych. Dominują odmiany biała i zawęglona; zsylifikowana występuje sporadycznie. Poszczególne odmiany są eksploatowane wspólnie i składowane na złożach antropogenicznych. Głównym składnikiem mineralnym wszystkich odmian kredy jeziornej jest kalcyt. Jednak skład chemiczny wskazuje na możliwość ich wykorzystania w roli sorbentu SO₂ tylko w paleniskach fluidalnych. Wartości wskaźników sorpcji bezwzględnej i reaktywności odmiany białej (RI = 1,63 mol Ca/mol S; CI = 185 gS/1000g sorbentu) i zawęglonej (RI = 1,43 mol Ca/mol S; CI = 124 gS/1000g sorbentu) pozwalają ocenić zdolności sorpcyjne kredy jeziornej jako znakomite, znacznie przewyższające parametry dostępnych na rynku krajowym sorbentów przemysłowych. Kreda jeziorna zsylifikowana jest sorbentem niskiej jakości 20 (RI = 7,30 mol Ca/mol S; CI = 15 gS/1000g sorbentu) ale z racji niewielkiego udziału w bilansie zasobów nie ma to znaczenia.

   Carbonate associated minerals and possibilities for their utilization as SO₂ sorbents (on the example "Bełchatów" lignite deposit)

   KEY WORDS: Jurassic limestone, Miocene lacustrine chalk, flue gas desulphurization, sorption of SO₂

   The paper presents the results of research of Jurassic limestone and Miocene lacustrine chalk - the associated minerals in the "Bełchatów" lignite deposit. The aim of the study was to demonstrate the usefulness of the studied associated minerals as mineral sorbents in desulfurization technologies used in the energy industry. The research objectives' realization required the use of complex research methodology including mineralogical and petrographic studies, chemical analysis, physico-chemical (determination of whiteness, calcite dissolution kinetics, indices of reactivity (RI), and absolute sorption (CI)), and physico-mechanical ones (including the Bond work index). Calcite is the predominant mineral component in the limestone. CaCO 3 content is in the range of 91.11-99.15% by weight, and an average of 97.14% by weight. Limestone could be used both in wet and dry flue gas desulfurization technologies including fluidized bed combustion furnaces. The whiteness is 72.4. In addition, the limestone is characterized by a high rate of dissolution of calcite. The marked values of reactivity (RI = 2.3 mol Ca/mol S) and absolute sorption (CI = 126 gS/1000g of sorbent) meet the requirements of industrial sorbents (RI <2.5 mol Ca / mol S; CI> 120 gS / 1000 g of sorbent). Also, the results of the energy intensity of the grinding process (Wi from 7.03 to 12.90 kWh / Mg) correspond to other raw materials available on the domestic market. The lacustrine chalk occurs in the deposit in three lithological varieties. White and coaled varieties dominate, while silicified varieties occur sporadically. The different varieties are exploited together and stored in anthropogenic deposits. The main mineral ingredient of all varieties of lacustrine chalk is calcite. However, the chemical composition indicates its usefulness as a SO₂ sorbent in fluidized bed combustion furnaces only. The values of absolute sorption and reactivity of white (RI = 1.63 mol Ca /mol S; CI = 185 GS / 1000g sorbent) and coaled varieties (RI = 1.43 mol Ca / mol S; CI = 124gGS / 1000g of sorbent) enable one to characterize the sorption capacity of lacustrine chalk as excellent, far exceeding the parameters of industrial sorbents available on the domestic market. The silicified lacustrine chalk is sorbent of low quality (RI = 7.30 mol Ca/mol S; CI = 15 gS / 1000g sorbent), which due to its small share in the balance of resources has no importance.

3. Michał Krzykowski

   Nowa strategia energetyczna Unii Europejskiej - szanse i zagrożenia

   Słowa kluczowe: unia energetyczna, polityka energetyczna, pakiet klimatyczno-energetyczny

   Kryzys polityczny na Ukrainie sprawił, że państwa członkowskie zdecydowały się zacieśnić współpracę w obszarze energetyki. Fakt ten potwierdza Komunikat Komisji z lutego 2015 r. w sprawie "Strategii ramowej na rzecz stabilnej unii energetycznej opartej na przyszłościowej polityce w dziedzinie klimatu". Podtrzymuje on zasadniczo główne priorytety polityki energetycznej ustalone na szczytach Rady Europejskiej w 2014 r. rozszerzając jednocześnie jej zakres o obszary pozostające dotąd jedynie w sferze dyskusji. Celem artykułu jest próba całościowej oceny polityki energetycznej Unii Europejskiej na przestrzeni ostatnich lat zarówno przez pryzmat przyjętych rozwiązań o charakterze prawnie wiążącym jak również analizy z perspektywy Polski ostatniego - soft law Komisji Europejskiej, które bezpośrednio wskazuje na potrzebę utworzenia unii energetycznej.

   The new European Union energy strategy - opportunities and threats

   KEY WORDS: energy union, energy policy, energy - climate package

   The political crisis in Ukraine has resulted in strengthening cooperation in the energy sector between members of the European Union. This fact confirms the Commission Communication from February 2015, "A Framework Strategy for a Resilient Energy Union with a Forward-Looking Climate Change Policy". The Commission Communication generally maintains the priorities of the energy policy set by the European Council in the year 2014expanding into areas which had previously remained only the subject of discussion at the same time. The aim of the article is the overall assessment of EU energy policy in recent years both through the prism of legal binding solutions and from the perspective of Poland - the last soft law of the European Commission, which directly points to the need of creating an energy union.

4. Wojciech Suwała, Mariusz Kudełko, Tadeusz Olkuski, Adam Szurlej, Artur Wyrwa

   Zasady optymalizacji dostaw surowców dla przedsiębiorstw sektora mineralnego i energetycznego

   Słowa kluczowe: dostawy surowców, modele matematyczne, bilansowanie dostaw i popytu, optymalizacja dostaw

   Warunki rynkowe funkcjonowania przedsiębiorstw sprawiają, że coraz większą uwagę poświecą się obniżeniu kosztów procesów technologicznych. W kosztach procesów przetwórstwa surowców i nośników energii pierwotnej największy udział mają zazwyczaj koszty przetwarzanego surowca, stąd też ich obniżanie jest decydujące dla ekonomicznej efektywności i konkurencyjności tych procesów. Artykuł podejmuje problem konstrukcji systemów optymalizacji dostaw surowców dla przedsiębiorstw przetwarzających surowce, w tym dla wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej. Omówiono założenia dla takiej optymalizacji, to jest zasady reprezentacji producentów, konsumentów i surowców. Te ostatnie powinny być dzielone na klasy jakościowe, tak aby można było uwzględnić dopasowanie dostaw do wymagań odbiorów. Producenci i konsumenci mogą być reprezentowani przez technologie reprezentujące uśrednione cechy przedsiębiorstw stosujących te same lub podobne procesy produkcyjne, lub obiekty o właściwościach indywidualnych przedsiębiorstw. Podano także zasady formułowania warunków - ograniczeń dla odpowiedniego modelu oraz jego funkcję celu - kryterium minimalizacji kosztów. Najważniejsze formuły modelu dotyczą bilansu gatunków surowców, ilości dostaw do poszczególnych odbiorców oraz wymagań jakościowych w stosunku do dostaw. Te mogą być sformułowane jako lista gatunków dopuszczonych do dostaw dla każdego z odbiorców lub jako średnie parametry jakościowe dostarczanych surowców. W części końcowej omówiono przykład systemu optymalizacji dostaw węgla kamiennego zrealizowanego dla potrzeb badań rozwoju podsystemu wytwarzania energii elektrycznej w Polsce. System ten bazował na dwu modelach: podaży węgla i bilansowania dostaw. Rozdzielenie takie wynikało z konieczności dostosowania do koniecznych zmian w dostawach gatunków węgli. Jeżeli popyt na surowce ulega zasadniczym zmianom, struktura i potencjał dostawców muszą być odpowiednio dostosowane np. poprzez zwiększenie mocy produkcyjnych lub wprowadzenie procesów technologicznych dla poprawy jakości dostarczanych surowców. System dotychczas wykorzystywany dla celów prac nad rozwojem energetyki może być przystosowany do optymalizacji wyborów krótkoterminowych przyczyniając się do zmniejszenia kosztów operacyjnych wytwórców.

   Principles of optimization of supplies for mineral and energy industries

   KEY WORDS: raw materials supplies, mathematical models, balancing of supplies and demand, optimization of supplies

   The market conditions of the functioning of companies make it so that more and greater attention should be devoted to reducing the costs of technological processes. Within the costs of the mineral and energy transformation processes, the largest share was cost of raw materials supplied, hence reduction of their costs will be decisive for the economic efficiency and competitiveness of these processes. The paper undertakes the problem of optimization of raw materials supply systems for the transformation processes, mainly production of electricity and heat in the national power generation system. Discussed are foundations for such an optimization, which are representations of suppliers and raw materials delivered. The latter must be divided into grades - quality classes, to allow for taking into account the necessary match of supplies to qualitative requirements of the transformation processes. Producers and consumers may be represented as technologies representing the average characteristics of installations using the same or similar production processes, or plants with individual installations properties. The rules for the formulation of the equations and constraints for the model and its objective function - the criterion of minimizing costs are discussed. The most important formulas relate to materials balances, limits on the amounts of production and deliveries to the individual customers as well as quality requirements in relation to the supplies. These may be expressed as a list of the grades or classes authorized to supply each of the users or as a medium of quality parameters for supplied materials. The final section discusses the example of an optimization system for coal supplies made for the needs of the research on development of the production of electricity in Poland. This system was based on two models: coal supply and balancing of supplies. Such separation was due to the need to adapt to the necessary changes in the supply of coal grades. If the demand for raw material is substantially altered, the structure and potential suppliers must be adjusted accordingly by increasing the capacity or the introduction of technological processes for the improvement of the quality of products. The system has been used as a coal supply data generator for the modelling activities in the development of the power industry and can be adapted to optimize short-term choices contributing to a reduction of the operating costs of transformation processes.

5. Ireneusz Baic, Józef Szafarczyk, Wiesław Blaschke

   Matematyczny model pracy powietrznego stołu koncentracyjnego typu FGX

   Słowa kluczowe: powietrzny stół koncentracyjny, ruch ziarn mineralnych, matematyczny model pracy

   Nowe konstrukcyjne rozwiązania powietrznych stołów koncentracyjnych znajdują powszechne zastosowanie w Chinach oraz są badane i wykorzystywane w kilkunastu innych krajach m.in. w USA, RPA, Turcji, Mongolii, Brazylii, Indonezji i Rosji. W Polsce badania prowadzone są w Centrum Gospodarki Odpadami i Zarządzania Środowiskowego Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego. Prace te pokazały możliwość efektywnego odkamieniania węgli kamiennych pochodzących z krajowych kopalń. Proces rozdziału ziarn wg gęstości na powietrznych stołach koncentracyjnych jest złożony technologicznie. Różni się od procesu wzbogacania na tradycyjnych stołach. Teoretyczne podstawy procesu nie były dotychczas wystarczająco opracowane. Analizowano jedynie rozdział ziarn analogicznie do procesu klasyfikacji we wznoszącym się strumieniu powietrza. Pierwszą próbę dokładniejszego opisu ruchu ziarn w nowych rozwiązaniach stołów koncentracyjnych podjął prof. He Jianing z Instytutu w Kunming (Yunan - Chiny). W artykule przytoczono rozważania nad siłami działającymi na ziarno mineralne spoczywające na płycie roboczej oraz na ziarno zawieszone w warstwie fluidalnej dotykające tylną płytę roboczą separatora. Wyprowadzono równania ruchu tych ziarn w płaszczyźnie pionowej prostopadłej do osi podłużnej płyty roboczej.

   Mathematical Model of the Fgx Type Compound Air Concentrating Table

   KEY WORDS: air concentrating table, movement of mineral grains, a mathematical work model

   New construction solutions air concentrating tables are widely used in China and have been tested and used in several other countries. In Poland, the study has been conducted at the Institute of Mechanised Construction & Rock Mining - Center of Waste & Environmental Management. This work demonstrated the ability for the effective deshaling of hard coal from Polish coal mines. The process of particles' separation by air concentrating tables density is technologically complicated. It differs from the enrichment process on conventional tables. The theoretical basis of the process has not yet been sufficiently developed. We analysed only the grain distribution analogous to the classification process of 58 the rising air stream. The first attempt to accurately describe the motion of particles in new construction solutions air concentrating tables were made by Professor He Jianing from the Institute in Kunming (Yunan - China). The article quoted reflections on the forces acting on the mineral grain resting on the table deck and grain suspended in a fluidized bed touching the back plate of a table deck. Moreover, there were derived equations of motion of particles in a vertical plane perpendicular to the longitudinal axis of the table deck.

6. Beata Klojzy-Karczmarczyk, Janusz Mazurek

   Uwarunkowania prawne i środowiskowe rekultywacji wyrobisk odkrywkowych z wykorzystaniem odpadów górnictwa węgla kamiennego lub produktów na bazie skały płonnej

   Słowa kluczowe: górnictwo węgla kamiennego, odpady wydobywcze, skała płonna, wyrobiska odkrywkowe, rekultywacja

   Rekultywacja to szereg działań mających przywrócić obszarom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowe lub przyrodnicze. Kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów określają decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania. Wypełnianie różnorodnych wyrobisk górnictwa odkrywkowego odpadami wydobywczymi z górnictwa węgla kamiennego lub innym materiałem skalnym powinno się odbywać z uwzględnieniem wymogów zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem gleb, wód powierzchniowych i podziemnych. Odpowiednie przepisy prawne podają wartości graniczne parametrów fizykochemicznych, jakimi powinny się charakteryzować odpady wydobywcze uznawane za obojętne dla środowiska. Jednak w odniesieniu do surowców, będących ubocznym efektem produkcji węgla kamiennego (skała płonna jako produkt w postaci kruszywa), które mogą znaleźć zastosowanie do wypełniania wyrobisk odkrywkowych brak jest jednoznacznych przepisów prawnych dotyczących określania ich bezpieczeństwa dla środowiska. Z tego względu autorzy proponują zastosowanie analizy porównawczej parametrów takich surowców do wymagań prawnych stosowanych do odpadów uznawanych za obojętne i jednocześnie do wymagań prawnych stosowanych dla zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska wód podziemnych i powierzchniowych. W pracy poddano analizie jakość przykładowych odpadów wydobywczych "świeżych" (czyli bezpośrednio z produkcji) górnictwa węgla kamiennego. Wyniki uzyskanych analiz zestawiono w odniesieniu do wymagań prawnych, zawartych w aktach wykonawczych, a stosowanych zarówno do odpadów, jak też do jakości środowiska gruntowo- wodnego. Analizy przeprowadzone w pracy dla 3 próbek odpadów oraz analiza danych archiwalnych dla odpadów wydobywczych pokazują złożoność tematu i konieczność stosowania analizy porównawczej jednocześnie do szeregu wartości granicznych stawianych w różnych rozporządzeniach. Zastosowanie jedynie wybranych rozporządzeń może być niewystarczające dla oceny potencjalnego oddziaływania odpadów lub produktów na bazie skały płonnej na środowisko. Przykładem tego jest ocena zawartości formy wymywalnej siarki oraz metali, która wykazała brak przekroczeń stężeń określonych w aktach wykonawczych do ustawy Prawo wodne ponadto pozwala zaliczyć analizowany materiał do odpadów obojętnych możliwych do składowania na składowiskach odpadów obojętnych. Jednak analiza formy całkowitej wskazuje na potencjalne zagrożenie dla środowiska, ponieważ stwierdzane są częste przekroczenia dopuszczalnej zawartości siarki i innych pierwiastków w odpadach i kruszywach. Dlatego ocena przedsięwzięcia, jakim jest rekultywacja z wykorzystaniem odpadów wydobywczych lub skały płonnej jako produktu powinna być wykonana z uwzględnieniem wszystkich norm i rozporządzeń w zakresie ochrony środowiska, właściwych dla warunków naturalnych w rejonie prowadzonej rekultywacji w celu udowodnienia, że materiały wykorzystane do wypełnienia wyrobiska będą bezpieczne dla środowiska w odpowiednio długim okresie czasu po zakończeniu prac, z uwzględnieniem dynamiki procesu wymywania zanieczyszczeń z bryły obiektu.

   Legal and environmental conditions for the reclamation of opencast mines using coal mining waste or gangue-based raw materials

   KEY WORDS: coal mining, mining waste, gangue, opencast, reclamation

   Land reclamation means giving or restoring degraded or devastated land its utility or natural value. The method and deadlines for land reclamation are governed by decisions on land reclaim and development. Backfilling of diverse open cast mine pits with mining waste form coal mining or other raw material consisting of gangue should be carried out taking into account the requirements of contamination prevention, with particular emphasis on soil, surface water and groundwater contamination. The relevant legal regulations provide limits for mining waste which may be considered neutral to the environment. However, with respect to raw materials which are a by-product of coal mining (gangue as aggregates) and which may be used in the process of open-pit backfilling there are no clear legal regulations on environmental safety. For this reason, the authors suggest using in this case comparative analysis of legal requirements for waste which is neutral to the environment and of legal requirements applicable in the prevention of groundwater and surface water contamination. In the study the quality of "fresh" mining waste samples (i.e. directly from production) from coal mining. The results of the obtained analyses were listed in comparison to the legal requirements in secondary legislation regarding both waste, as well as the quality of soil and water environment. The analyses carried out in the work for 3 samples of waste and archival data analysis for mining waste show the complexity of the subject and the need for comparative analysis of a series of threshold values in a variety of regulations. Application of only selected regulations may produce an image which is insufficient for assessing the potential impact of waste or gangue material on the environment. An indication of such mode of conduct is an assessment of the content of leachable forms of sulphur and various metals, which showed no exceedences in relation to the requirements in the regulations pursuant to the Water Act and also generally allows to consider the analysed material as waste deposited in inert waste landfills. However, an analysis of the total form gives a different picture of the potential threats. Frequent exceedences of threshold values for sulphur as well as other elements in the various areas, especially protected ones, are analysed in each case. It is important to qualify a project such as reclamation using mining waste or gangue material from the point of view of meeting a series of standards and regulations on environmental protection in reclaimed sites in order to prove that the materials used for reclamation involving backfilling will be safe for the environment over a sufficiently long period of time, taking into account the dynamics of the process of soil leaching with a object after completion of the work.

7. Dominik Kryzia, Michał Kopacz, Monika Orzechowska

   Szacowanie emisji ditlenku węgla i zużycia oleju napędowego w samochodach osobowych

   Słowa kluczowe: emisja CO₂, samochody osobowe, prognozowanie zużycia oleju napędowego, paliwa samochodowe, modelowanie matematyczne i statystyczne

   W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące szacowania wielkości emisji ditlenku węgla pochodzącej z samochodów osobowych. Na podstawie wartości ich poszczególnych cech podjęto próbę budowy modelu, który posłużył do prognozowania wielkości emisji ditlenku węgla, a tym samym i zużycia paliwa w samochodach osobowych. Pod uwagę wzięto: pojemność i moc silnika, masę danego pojazdu, rok wprowadzenia pojazdu do produkcji oraz autosegment, do którego pojazd należy. Analizy przeprowadzono dla pojazdów zasilanych olejem napędowym. W badaniach podjęto próbę zastosowania trzech odmiennych typów rozwiązań problemu badawczego. Obejmowały one dopasowanie modeli liniowych i nieliniowych, modelowanie przy pomocy metod sieciowych i grupowania wykorzystujących algorytmy logiki rozmytej, czy też symulację Monte Carlo. Opracowany model może zostać wykorzystany przede wszystkim do oszacowania potencjalnego zużycia oleju napędowego, przez flotę samochodów osobowych wyposażonych w silnik wysokoprężny. Artykuł zawiera analizę specyfiki zbioru danych, opis podejścia do modelowania problemu badawczego i budowy modelu teoretycznego, a także analizę otrzymanych efektów przeprowadzonych prac. Dotychczasowe wyniki prac wskazują, że trudno jest uzyskać rozwiązanie, które będzie uniwersalne dla zbioru posiadanych cech samochodów osobowych. Próby estymacji modeli nieliniowych nie przynosiły spodziewanego efektu. Wyraźnej poprawy jakości modelowania nie osiągnięto również przy wykorzystaniu zaawansowanych metod matematycznych i statystycznych oraz symulacyjnych. Obliczenia wykonywano przy pomocy specjalistycznych programów służących budowie modeli matematycznych i statystycznych takich jak: GRETL, KNIME i CRYSTAL BALL.

   Estimation of carbon dioxide emissions and diesel consumption in passenger cars

   KEY WORDS: CO₂ emissions, passenger cars, fuel consumption, motor fuels, mathematical modeling

   The article presents issues related to estimating the carbon dioxide emissions from passenger cars. Based on the assumptions, an attempt to build a model that was used to predict emissions of carbon dioxide and thus the fuel consumption of passenger cars on the basis of their individual characteristics was conducted. Taken into account were capacity and engine power, the weight of the vehicle and the autosegment to which the vehicle belongs. The analyses were performed only for vehicles powered by diesel fuel. The study attempted to use three different types of solutions for the problem of the research. They included fitting linear and nonlinear models, network methods and clustering with the use of fuzzy logic algorithms, or Monte Carlo simulation. The elaborated model can be used primarily to estimate the potential consumption of diesel by a fleet of cars equipped with a diesel engine. The article contains the analysis of the data set, description of the approach to modeling the research problem and estimating a theoretical model, as well as the analysis of the received results of the work carried out. Calculations were performed by using specialized programs aimed at the creation of mathematical models named GRETL, KNIME and CRYSTAL BALL.

8. Aleksander Krótki, Lucyna Więcław-Solny, Adam Tatarczuk, Marcin Stec, Dariusz Śpiewak, Andrzej Wilk, Tomasz Spietz , Tadeusz Chwoła

   Badania pilotowe procesu aminowego usuwania CO₂ w Elektrowni Jaworzno II

   Słowa kluczowe: CCS, aminowe usuwanie CO₂, modyfikacje procesowe

   Badania procesu usuwania CO 2 ze spalin klasycznych bloków węglowych stanowiły jeden z głównych elementów Strategicznego Programu Badawczego realizowanego w latach 2010-2015. W strukturze krajowej energetyki, opartej w głównej mierze na węglu, badania te mają znaczenie strategiczne w aspekcie konieczności obniżenia emisji gazów cieplarnianych, w tym CO 2, z procesów generacji energii elektrycznej, zgodnie z wymaganiami polityki klimatyczno-energetycznej UE . W artykule przedstawiono wyniki prac realizowanych w Elektrowni Jaworzno, gdzie w 2014 roku przeprowadzono testy na instalacji pilotowej aminowego usuwania CO 2, w których skupiono się na określeniu wpływu konfiguracji procesowych na sprawność i energochłonność procesu usuwania CO 2. Zgodnie z danymi literaturowymi zaawansowane modyfikacje procesowe technologii mycia aminowego, obok doboru specjalnych roztworów absorpcyjnych pozwolą na dalsze obniżenie energochłonności instalacji usuwania CO 2 ze spalin, które współpracując z blokiem energetycznym będą miały bezpośredni wpływ na obniżenie sprawności takiego bloku. Otrzymane wyniki badań dla przedstawionego w pracy wariantu przepływu z rozdzielonymi strumieniami roztworu i międzystopniowym chłodzeniem, w stosunku do klasycznego układu przepływowego, wykazały wzrost sprawności usuwania CO 2 średnio o około 8% oraz redukcję zapotrzebowania cieplnego średnio o około 7%. Wyniki te są zgodne z danymi literaturowymi, które do tej pory opierały się głównie na obliczeniach modelowych i symulacyjnych pracy bloków w systemie CCS.

   Amine - based pilot plant tests - the Jaworzno power plant campaigns

   KEY WORDS: CCS, amine based CO 2 removal process, process modifications

   Research of the Carbon Capture process from flue gases was one of the main elements of the Strategic Research Program carried out in 2010-2015. According to the Climate and Energy Policy of the European Union, this research is very important for the national energy sector which is mostly based on coal combustion processes. The article presents the results of the work - amine based pilot plant tests carried out at Jaworzno Power plant in 2014. These test were focused on determining the impact of process configuration on performance and energy consumption of the Carbon Capture Process (CCP). The advanced modifications of the CCP , together with the special solvent selection allow for further energy consumption reduction of the CO2 removal from flue gases. The CCP energy consumption impacts on the power block efficiency reduction. The obtained results for the split streams flow and interstage cooling showed an increase of CO2 removal efficiency of about 3 to 8 percentage points, and a reduction of heat demand of approximately 5 percentage points compared to the classic flow system. These results are in line with the model calculations and simulation work presented in the world's literature.

9. Waldemar Dołęga

   Intensyfikacja wykorzystania infrastruktury sieciowej

   Słowa kluczowe: intensyfikacja, infrastruktura sieciowa

   W artykule przedstawiono problematykę intensyfikacji wykorzystania infrastruktury sieciowej, która stanowi alternatywę dla jej rozbudowy. Konieczność jej realizacji wynika bezpośrednio z krajowych uwarunkowań: formalno-prawnych, środowiskowych, społecznych, technicznych i ekonomicznych związanych z realizacją procesu inwestycyjnego dla inwestycji sieciowych. Intensyfikacja wykorzystania infrastruktury sieciowej polega na: odpowiedniej lokalizacji źródeł wytwórczych i odbiorców likwidującej ograniczenia przesyłowe, modernizacji istniejących linii i stacji elektroenergetycznych zwiększających ich zdolności przesyłowe oraz wdrożeniu obciążalności dynamicznej, która pozwala na zwiększenie możliwości obciążeniowych istniejących linii przy uwzględnieniu rzeczywistych warunków atmosferycznych otoczenia przewodów roboczych. Przeanalizowano różnorodne aspekty dotyczące modernizacji napowietrznych linii elektroenergetycznych polegające na realizacji takich działań jak: zastosowanie przewodów wysokotemperaturowych o małych zwisach, budowa nowej linii lub dodatkowego toru w istniejącym korytarzu w terenie, zastosowanie systemów monitoringu obciążalności prądowej linii oraz wykonanie określonych zabiegów modernizacyjnych. Stwierdzono, że zastosowanie przewodów wysokotemperaturowych stwarza bardzo duże możliwości zwiększenia obciążalności termicznych linii napowietrznych bez istotnych zmian w rozwiązaniach konstrukcyjnych starych linii, natomiast zastosowanie systemów monitoringu obciążalności prądowej linii umożliwia uwzględnienie zmienności ich obciążalności termicznych i stanowi sposób okresowego zwiększenia obciążalności gałęzi sieci. Obciążenia dynamiczne, w przypadku linii napowietrznych, zależą od lokalnych warunków atmosferycznych, a ich wartości maksymalne mogą przekraczać kilkakrotnie wartości obciążalności statycznych, uwzględniających jedynie zmienność sezonową tych warunków. Monitoring linii napowietrznych stanowi jedną z najbardziej atrakcyjnych możliwości intensyfikacji wykorzystania zdolności przesyłowych istniejącej infrastruktury sieciowej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. W artykule przedstawiono charakterystykę procesu intensyfikacji wykorzystania infrastruktury sieciowej i omówiono szeroko rozwiązania, które są lub mogą być stosowane w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. Mają one zasadniczy wpływ na proces rozwoju infrastruktury sieciowej realizowany przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju.

   Intensification of network infrastructure utilization

   KEY WORDS: intensification, network infrastructure

   In this paper, intensification of network infrastructure utilization is achieved, which is alternative to the expansion of the network infrastructure. The necessity of its implementation results directly from the national conditionings: formal-legal, environmental, social, technical and economical connected with the execution of the investment process for network investments. The intensification of network infrastructure utilization depends on: the proper location of power generation sources and electricity consumers eliminating transmission constraints, modernization of existing power lines and power substations increasing their transmission capacity and the implementation of a dynamic current-carrying capacity which allows for increasing the possibilities of the transmission capacity for existing lines when taking the real atmospheric conditions of the environment of operating conductors into consideration. Various aspects referred to the modernization of overhead power lines, which rely on such undertakings as: the utilization of high-temperature conductors with small sags, the construction of new line or additional path in the existing corridor in the ground, the utilization of systems for the monitoring of current-carrying capacity of the line and the execution of specified modernized operations are analyzed. It is ascertained that the use of high-temperature conductors creates large possibilities of increasing the thermal capacity of overhead power lines without essential changes in the constructional solutions of old power lines and the use of systems for the monitoring of current-carrying capacity of lines enables their thermal capacity variability to be regarded and it is a way of seasonally increasing the thermal capacity of the network branches. The dynamic current-carrying capacities for overhead power lines depend on the local atmospheric conditions and their maximum values can exceed the values of static current-carrying capacities several times when it takes only the seasonal variability of their conditions into consideration. Monitoring the current-carrying capacity of lines is one of the best attractive possibilities for intensifying transmission capacities utilization for the existing network infrastructure in National Electric Power System (NEPS). In this paper, the intensification process profile of network infrastructure utilization is performed and solutions which are or can presently be used in NEPS are widely discussed. They have fundamental influence on the network infrastructure expansion process, which takes the principle of sustainable development into account.

10. Andrzej M. Kapałczyński, Dominik Kryzia

    System ekspercki jako skuteczne narzędzie zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie energetycznym

    Słowa kluczowe: ograniczone zasoby, informacje, system ekspercki, wiedza, wiele kryteriów, ryzyko operacyjne, zarządzanie ryzykiem, przedsiębiorstwo energetyczne, ryzyko, oprogramowanie eksperckie, ryzyko w energetyce, decyzje, energetyka

    Współczesne zarządzanie boryka się z nadmiarem informacji i deficytem czasu na ich analizę konieczną do podjęcia właściwej decyzji. Ponadto analiza danych i przekształcenia ich w wiedzę użyteczną wymaga wiedzy eksperckiej. Jedną z koncepcji zarządzania organizacją jest podejście z perspektywy ryzyka. W przedsiębiorstwach realizowany jest proces zarządzania ryzykiem często jednak w sposób niesformalizowany. Opiera się ono na doświadczeniu i intuicji kadry zarządzającej. Zwykle ma ono formę reakcji na zaistniałe incydenty i straty. Brakuje aktywnego działania zmierzającego do obniżenia poziomu ryzyka. Kolejnym problemem jest ograniczona dostępność systemów i narzędzi integrujących realizację działań w skali całego przedsiębiorstwa. W związku z tym zarządzanie ryzykiem nie jest efektywne, co może skutkować zwiększonym poziomem strat i niewłaściwą alokacją zasobów wpływając niekorzystnie na wyniki ekonomiczne i pozycję rynkową przedsiębiorstwa. Praktycznym rozwiązaniem jest systemowe zarządzanie ryzykiem bazujące na oprogramowaniu typu eksperckiego, które jest bardzo skutecznym narzędziem przetwarzania informacji i wspomagania procesu zarządzania organizacją. Rozwiązanie, to posługuje się regułami i bazą wiedzy, potrafi przekształcić dane i informacje w zagregowaną, kompletną i aktualną wiedzę. Jest to odpowiedź na współczesną potrzebę wspomagania procesu podejmowania decyzji zarządczych, które w przypadku przedsiębiorstw energetycznych, z uwagi na wysokie ryzyko, jakim obarczona jest branża energetyczna, mają istotny wpływ na wyniki ekonomiczne, pozycję rynkową i możliwości rozwoju.

    Expert system - the most effective risk management tool

    for energy companies

    KEY WORDS: limited resources, information, expert system, knowledge, operational risk, Risk management, energetics, expert software

    Modern management is struggling with information overload and a shortage of time for their analysis that is required to make the right decision. Expertise is also necessary for data analysis and its conversion into useful knowledge. One idea is to approach organization management from the perspective of risk. Company implemented risk management process is often not formalized but, in a way, based on management experience and intuition. Usually, action is undertaken in response to incidents or losses that have already occurred. There is no active action to reduce the level of risk. Another problem is the lack of any systems or tools integrating the implementation of activities across the enterprise. Therefore, risk management is not effective and may result in increased levels of loss and improper resource allocation impairing the economic performance and position of undertakings. A practical solution is an expert risk management system. Expert software is a very effective tool for information processing and organization management assistance. The solution, utilizing these rules and the knowledge base, is able to transform data and information into aggregate, complete and current knowledge. It is a response to contemporary needs of management decision-making support, which in the case of energy companies, due to the high level of risk present in the energy sector, have a significant impact on economic performance, market position and growth opportunities.

11. Wiesław Blaschke, Urszula Ozga-Blaschke

    Węgiel koksowy surowcem krytycznym w UE

    Słowa kluczowe: surowce krytyczne, węgiel koksowy, rynek międzynarodowy

    Komisja Europejska opublikowała w maju 2014 r. Komunikat (COM(2014) 297 final) w sprawie przeglądu wykazu surowców krytycznych dla Unii Europejskiej i wdrażania inicjatywy na rzecz surowców. Dwadzieścia surowców wymienionych w dokumencie ma znaczenie krytyczne, ponieważ ryzyko związane z brakiem podaży oraz jego skutki dla gospodarki krajów Unii Europejskiej są większe niż w przypadku innych surowców. Wpisanie węgla koksowego na listę surowców krytycznych świadczy o jego istotnym znaczeniu dla gospodarki krajów członkowskich. Dla europejskiego przemysłu stalowego ważna jest gwarancja stabilnych dostaw swoich podstawowych surowców na konkurencyjnych warunkach. UE (28) jest historycznie znaczącym importerem węgla koksowego, najważniejszego obok rudy żelaza surowca dla przemysłu stalowego. W artykule omówiono czynniki określające krytyczność węgla koksowego. Scharakteryzowano strukturę geograficzną światowej produkcji i zużycia węgla koksowego, stopień uzależnienia krajów UE od importu oraz wpływ sytuacji rynkowej na zmienność cen w handlu tym surowcem.

    Coking coal as a critical raw material in the EU

    KEY WORDS: critical raw materials, coking coal, international market

    In May 2014, the European Commission published the Communication (COM (2014) 297 final) on the review of the list of critical raw materials for the European Union and the implementation of the RMI. Twenty raw materials listed in the document are critical because the risks associated with a lack of supply and its impact on the economies of the European Union are higher than for other raw materials. Placing coking coal on the list of critical raw materials prove its importance for the economy of the member countries. For the European steel industry it is important to guarantee stable supplies of its key raw materials at competitive conditions. The EU (28) is a historically significant importer of coking coal, which the most important raw material for the steel industry aside from iron ore. The article discusses the factors determining the criticality of coking coal. It also characterizes the geographical structure of world production and consumption of coking coal, the degree of dependence of EU countries on imports and the impact of market conditions on the price volatility in the trading of this raw material.

12. Zbigniew Grudziński, Katarzyna Stala-Szlugaj

    Warunki konkurencji cenowej węgla polskiego na rynku niemieckim

    Słowa kluczowe: koszty dostaw węgla, ceny węgla, indeksy węglowe, eksport węgla

    W artykule przeprowadzono obliczenia symulacyjne pozwalające oszacować ceny węgla loco kopalnia Śląsk (Katowice) w zł/GJ - konkurencyjne wobec założonych poziomów cen węgla u odbiorców niemieckich. Obliczenia przeprowadzono dla dwóch klas miałów energetycznych 22 i 25 MJ/kg. Określono ceny konkurencyjne węgla loco producent dla ośmiu wybranych elektrowni niemieckich reprezentujących główne regiony produkcji energii elektrycznej z węgla. W 2014 roku Niemcy przy własnym wydobyciu 7,6 mln ton zaimportowali 36 mln ton węgla. Ta sytuacja stwarza możliwość ulokowania węgla z Polski na rynku niemieckim. Kluczowym elementem tego problemu są stawki za przewóz węgla i w związku tym konieczność wynegocjowana dużych rabatów w transporcie koleją. Głównym konkurentem dla węgla krajowego w eksporcie do Niemiec jest Rosja, Kolumbia i R PA. Obecny poziom cen na rynkach międzynarodowych 55 USD /tonę pozwala na eksport węgla tylko producentom mającym wyjątkowo niskie koszty jego wydobycia.

    Conditions of price competition for Polish coal in the German market

    KEY WORDS: cost of coal supplies, coal prices, coal indices, export of coal

    The paper presents simulations that allow for the assessment of the prices of coal (ex-mine basis) in Silesia (Katowice) in PLN/GJ - competitive with respect to the assumed levels of coal prices for German consumers. Calculations were carried out for the two grades of fine coals: 22 and 25 MJ/kg. The competitive ex-mine coal prices for eight selected German power plants (representing the main regions of production of electricity from coal) were determined. In 2014, Germany produced 7.6 million tons of their own in addition to importing 36 million tons of coal. This situation creates the possibility of exporting hard coal from Silesia to the German market. The key element of this issue is the rate at which coal can be shipped and therefore the need of large discounts in rail transport. The main competitors for Polish coal exported to Germany are Russia, Colombia and South Africa. The current level of international coal prices at $55/ton allow the export of coal by producers having only very low costs of exploitation.

MATERIAŁY KONFERENCYJNE 2015
Spis referatów XXIX Konferencji - Część 4

1. Henryk Paszcza

   Krajowe górnictwo węgla kamiennego w 2015 r. - wybrane aspekty

   Węgiel kamienny wraz z brunatnym są fundamentem i stabilizatorem polskiego bezpieczeństwa energetycznego. Węgiel ma 53-procentowy udział w produkcji energii elektrycznej i 100% udział w produkcji koksu. Zasoby bilansowe węgla są znaczące - wynoszą ponad 48 mld ton. Górnictwo to 100 tys. miejsc pracy w kopalniach i ponad 400 tys. w ich otoczeniu. W strukturze organizacyjnej krajowego górnictwa węgla kamiennego funkcjonuje 10 podmiotów prowadzących wydobycie węgla. Skarb Państwa ma (większe lub mniejsze) udziały w siedmiu z nich: Kompanii Węglowej SA, Katowickim Holdingu Węglowym SA, Jastrzębskiej Spółce Węglowej SA, Lubelskim Węglu "Bogdanka" SA, Tauron Wydobycie SA, Węglokoks Kraj Sp. z o.o. i Spółce Restrukturyzacji Kopalń (SRK) SA. Trzy pozostałe niewielkie spółki (ZG "SILTECH" Sp. z o.o., "EKO-PLUS" Sp. z o.o. i PG "SILESIA" Sp. z o.o.) są całkowicie prywatne (bez udziału Skarbu Państwa). Wyniki działalności krajowego górnictwa węgla kamiennego w pierwszym półroczu 2015 roku podsumowano poniżej. 1. W okresie styczeń-czerwiec 2015 r. wydobycie węgla kamiennego ogółem wyniosło 34,38 mln ton i było niższe niż w tym samym okresie 2014 r. o 855,5 tys. ton. Wydobycie węgla energetycznego w analizowanym okresie w 2015 r. w stosunku do analogicznego okresu 2014 r. zmniejszyło się o 5,5%, a węgla koksowego zwiększyło się o 13,7%. 2. Stan zapasów węgla kamiennego ogółem w kopalniach na koniec czerwca 2015 r. wyniósł 6,4 mln ton. W porównaniu do stanu na koniec czerwca 2014 r. zmniejszył się o 1,831 mln ton. 6 3. Sprzedaż ogółem węgla kamiennego w okresie styczeń-czerwiec 2015 r. wyniosła 35,2 mln ton i w porównaniu do odpowiedniego okresu 2014 r. była wyższa o ok. 8,0%. W okresie tym nastąpiło zwiększenie sprzedaży na rynek krajowy o 2,2 mln ton (o 7,8%). 4. W sprzedaży węgla kamiennego na rynek krajowy w analizowanym okresie 2015 r., w porównaniu do roku ubiegłego występują następujące relacje: wzrost sprzedaży do: koksowni o 9,7%; energetyki zawodowej o 10,3%; spadek sprzedaży do: energetyki przemysłowej o 4,5%; ciepłowni zawodowych i niezawodowych o 10,2%. 5. Cena zbytu węgla ogółem w analizowanym okresie 2015 r. wyniosła 262,24 zł/t i w porównaniu do analogicznego okresu 2014r. obniżyła się o 5,9%, przy czym cena zbytu ogółem węgla do celów energetycznych obniżyła się o 7,3%, natomiast cena zbytu węgla do koksowania uległa obniżeniu o 3,3%. 6. Ceny węgla z ARA ulegały systematycznemu spadkowi od 61,68 USD/t 1 maja 2015 r. do 57,62 USD/t 31 lipca br. 7. Łączna wielkość eksportu i wywozu polskiego węgla w okresie styczeń-czerwiec 2015 r. wyniosła 4,75 mln ton, przy wielkości importu w okresie sześciu pierwszych miesięcy br. wynoszącym 3,47 mln ton. Średnia cena zbytu wyeksportowanego węgla wyniosła 243,98 zł/t (199,80 zł/t węgiel energetyczny, koksowy - 371,44 zł/t). Główny strumień importu realizowany był przez północne przejście graniczne Braniewo-Mamonowo oraz wschodnie przejścia graniczne: Terespol-Brześć oraz Hrubieszów-Izow. Od strony południowej głównymi przejściami są Chałupki-Bohumin i Zebrzydowice. Drogą morską realizowany jest import przez porty w Świnoujściu, Gdyni, Szczecinie oraz Gdańsku. Węgiel importowany sprzedawany jest przede wszystkim w ramach dostaw spot, tj. z trzymiesięcznym terminem dostaw, przy uwzględnianiu cen w portach ARA (Amsterdam-Rotterdam- Antwerpia), po doliczeniu kosztów transportu do granicy oraz ubezpieczenia, a następnie kosztów od granicy do odbiorcy. Oznacza to, że ceny zależne są od bieżącej koniunktury, kursów walutowych, przy uwzględnieniu ryzyka opóźnienia dostaw. Więcej szczegółowych informacji o krajowym górnictwie węgla kamiennego przedstawiono na załączonych slajdach.

2. Jerzy Podsiadło

   Rola Węglokoksu S.A. w procesie restrukturyzacji Kompanii Węglowej S.A.

   Sytuacja ekonomiczna polskiego górnictwa węgla kamiennego, w tym przede wszystkim Kompanii Węglowej S.A. uległa w ostatnich latach gwałtownemu pogorszeniu. Zmiany, jakie zaszły w gospodarce światowej i związane z tym radykalne obniżenie cen surowców energetycznych, w całej rozciągłości obnażyły permanentną, ekonomiczną słabość górnictwa węgla kamiennego w Polsce. Generalną przyczyną kryzysu polskiego górnictwa jest zaniechanie rzeczywistych działań restrukturyzacyjnych oraz w konsekwencji postępująca ekonomiczna degradacja całej branży.

3. Zygmunt Folta, Krzysztof Otawa, Eugeniusz Ragus

   Zagrożenia i szanse przedsiębiorstw okołogórniczych. Diagnoza stanu

   Prezentowane opracowanie przedstawia oceny i opinie przedsiębiorców ankietowanych przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa, wyrażane w lipcu 2015 roku, a więc w okresie kiedy decydowały się losy przekształceń organizacyjno-kapitałowych największego w Europie producenta węgla kamiennego jakim jest Kompania Węglowa SA. Celem badania, które podjęliśmy jako SITG, wspólnie z firmą badawczą Otawa Group Grupą Doradczą Sp. z o.o. S.K., była ewaluacja zapotrzebowania na wsparcie ze strony instytucji i organów państwa oraz wypracowanie narzędzi wsparcia przedsiębiorstw i pracowników. Innowacyjne rozwiązania firm okołogórniczych, zasługują na szerokie wsparcie. Niniejszy raport, opracowany na podstawie badań szczególnie aktywnych na rynku górniczym przedsiębiorstw, zamierzamy przekazać stosownym organom państwa i instytucjom, a nade wszystko firmom uczestniczącym w tym badaniu, jednostkom naukowo-badawczym i instytucjom i organizacjom otoczenia biznesu. SITG przygotowuje ponadto, planowaną końcem roku, konferencyjną debatę pt. "Innowacje górnicze w przestrzeni gospodarczej kraju".

4. Waldemar Beuch, Robert Marzec

   Rynek węgla energetycznego w Polsce w latach 2010-2015

   W latach 2010-2013 wydobycie węgla energetycznego w Polsce utrzymywało się na poziomie ponad 64 mln ton, przy czym w 2012 r. ponad 67 mln ton. Uzyskany w 2012 r. wzrost wydobycia (do 67,5 mln ton) wynikał ze 2-milionowego zwiększenia produkcji w LW Bogdanka SA przy wzroście r/r produkcji w śląskich kopalniach produkcja o 0,5 mln ton. W 2014 r. wydobycie węgla energetycznego spadła do 60,2 mln ton, a po I półroczu 2015 r. wydobyto 28 mln ton, co wskazuje na dalszą redukcję poziomu produkcji. Udział węgla energetycznego w produkcji ogółem węgla kamiennego w latach 2010-2014 kształtował się w zakresie od 83,0% w 2014 r. (minimalny udział) do 85,2% w 2012 r. (maksymalny udział). W I połowie 2015 r. węgiel energetyczny stanowił 81,4% wydobycia węgla kamiennego ogółem (rys. 1, 2). Sprzedaż węgla energetycznego w latach 2010-2013 utrzymywała się na poziomie 64- -65 mln ton, z wyjątkiem 2012 r., w którym to poziom sprzedaży spadł do 60,5 mln ton. W 2014 r. sprzedaż węgla energetycznego spadła do 58 mln ton i była niższa niż w 2010 r. o 9%. W 2011 r. oraz w 2013 r. sprzedaż węgla energetycznego była nieznacznie wyższa od jego wydobycia (odpowiednio o: 1,1% i o 0,9%). W pozostałych latach, tj. 2010, 2012, 2014, węgla energetycznego sprzedawano mniej go wydobywano (odpowiednio: o 0,8%, 10,4%, 3,7%). Sytuacja ta w szczególności dotyczy roku 2012, kiedy to wyprodukowano 7-milionową nadwyżkę węgla energetycznego. Wielkość sprzedaży węgla energetycznego w I półroczu 2015 r. (28,7 mln ton) była o 2,5% (o 0,7 mln ton) wyższa niż poziom wydobycia, jednak z uwagi na wysokie nasycenie rynku krajowego, jak też i pozostałych rynków europejskich węglem energetycznym, można zakładać, że w 2015 r. poziom sprzedaży będzie zbliżony do wielkości sprzedaży uzyskanej w 2014 r. 56 Udział węgla energetycznego w sprzedaży ogółem węgla kamiennego w latach 2010-2014 kształtował się w zakresie od 82,5% w 2014 r. (minimalny udział) do 85,2% w 2011 r. (maksymalny udział). W I połowie 2015 r. węgiel energetyczny stanowił 80,7% sprzedaży węgla kamiennego ogółem (rys. 3-4, 7-9). Rynkiem docelowym krajowych producentów węgla energetycznego jest rynek krajowy (rys. 10-13). Sprzedaż węgla energetycznego na kraj stanowiła od 86,2% sprzedaży węgla energetycznego ogółem w 2010 r. do 89,0% w 2014 r., przy czym w latach 2011-2012 udział ten wynosił ponad 90% sprzedaży węgla energetycznego ogółem (odpowiednio: 93,6% i 90,5%). W 2015 r. sprzedaż węgla energetycznego na kraj stanowiła 87,7% sprzedaży węgla energetycznego ogółem. W latach 2010-2014 polscy producenci węgla wprowadzili do obrotu na rynku krajowym łącznie 279,0 mln ton węgla energetycznego, przy czym najwięcej w 2011 r. (60,8 mln ton), a najmniej w 2014 r. (51,6 mln ton). W I połowie 2015 r. sprzedaż węgla energetycznego w kraju wyniosła 25,1 mln ton. Jeśli tegoroczna zima pod względem temperatur będzie przebiegać w sposób zbliżony do okresu zimowego w ubiegłym roku, to sprzedaż polskich producentów węgla energetycznego na rynek krajowy może być niższa niż w 2014 r. i kształtować się na poziomie 50 mln ton. Decydujący wpływ na poziom sprzedaży krajowej węgla energetycznego ma sprzedaż do energetyki zawodowej, której udział utrzymuje się poziomie od 63-67%, a roczna wielkość sprzedaży do energetyki zawodowej kształtowała się na poziomie od 34,9 mln ton w 2010 r. do 34,4 mln ton w 2014 r. W I półroczu 2015 r. sprzedaż do energetyki zawodowej wyniosła 17,0 mln ton węgla energetycznego (67,7% sprzedaży węgla energetycznego na rynek krajowy). Coraz trudniejsze uwarunkowania rynkowe spowodowały, że w 2014 r. udział sortymentów grubych w sprzedaży krajowej spadł poniżej 8% sprzedaży węgla energetycznego na rynku krajowym. W poprzednich latach udział ten kształtował się w zakresie od 8,6% (2012 r.) do 9,6% (2010 r.). W I półroczu 2015 r. udział sortymentów grubych w sprzedaży krajowej węgla energetycznego wyniósł 7,3%. W tym samym okresie w sprzedaży na rynek krajowy wzrastał udział sortymentów miałowych - od 83,9% w 2010 r. do 86,1% w 2014 r. W I półroczu 2015 r. udział tych sortymentów wyniósł 86,8%, co w przełożeniu na wartości bezwzględne oznacza, że w pierwszych 6 miesiącach tego roku sprzedano na rynek krajowy 21,8 mln ton miałów energetycznych. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że od 2011 r., kiedy to na rynku krajowym sprzedano 51,1 mln ton miałów energetycznych, ich sprzedaż ma tendencję spadkową. Mimo zmniejszonych możliwości zbytu, w 2012 r. wystąpił wysoki poziom produkcji węgla energetycznego (7-milionowa nadwyżka produkcji nad sprzedażą). Spowodowało to wysoką nadwyżkę węgla, która zwiększyła stan zapasów węgla do poziomu 7,5 mln ton. Stanowiło to 12,3% rocznej sprzedaży. W 2014 r. ponownie wystąpiła nadwyżka produkcji nad sprzedażą, co zwiększyło stan zapasów na koniec 2014 r. do 7,8 mln ton (rys. 5, 6). W latach 2010-2014, z wyjątkiem roku 2013, Polska była importerem netto węgla energetycznego. Największy poziom importu tego węgla (12,7 mln ton) wystąpił w 2011 r. (rys. 14-16). W tym też roku wystąpiła najniższa wielkość sprzedaży na eksport i wywóz (4,2 mln). W 2013 r. wielkość wywozu i eksportu była o około 80 tys. ton wyższa od wielkości importu węgla energetycznego. W pierwszym półroczu 2015 r. wywóz i eksport (3,5 mln ton) był znacząco wyższy od importu węgla (2,1 mln ton), ale eksport i wywóz węgla, z uwagi na poziom cen na światowych rynkach nie jest ekonomicznie uzasadniony. Indeksy cenowe węgla energetycznego w Europie (DES ARA), po intensywnym wzroście w okresie od lipca 2010 r., osiągnęły poziom ok. 125 USD/t (marzec 2011 r.), który utrzymywał 57 się do września 2011 r. Po tym okresie indeksy cenowe wykazywały wyraźną tendencję spadkową osiągając w czerwcu 2015 r. poziom poniżej 60 USD/tonę (rys. 19). Krajowe ceny zbytu węgla energetycznego wykazywały zbliżone tendencje do cen światowych, przy czym tendencja wzrostowa utrzymywała się do III kwartału 2012 r. Po tym okresie krajowe ceny węgla energetycznego spadały, osiągając w 2014 r. poziom cen zbliżony do cen 2010 r. (ok. 250 zł/t). W I półroczu 2015 r. ceny węgla energetycznego w Polsce były niższe niż w 2010 r. - ogółem o 6,8%, a w sprzedaży na rynek krajowy o 7,7%. W porównaniu do średnich cen 2012 r. spadki te wynosiły odpowiednio: 20% i 18% (rys. 17, 18).

5. Kazimierz Gatnar

   Strategia energetyczna grupy kapitałowej Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA

   Słowa KLUCZOWE: górnictwo, koksownictwo, energetyka, grupa kapitałowa, strategia energetyczna

   W artykule przedstawiono Grupę Kapitałową Jastrzębskiej Spółki Węglowej (JSW SA)

   obejmującą segmenty: węglowy, koksowy i energetyczny w aspekcie jednostek produkcyjnych, przedmiotu działania oraz wzajemnych powiązań w obszarze dostaw paliw i energii do procesów technologicznych. Bazując na danych z roku 2014, przedstawiono potrzeby energetyczne poszczególnych segmentów oraz stopień ich pokrycia produkcją własną. Na podstawie wzajemnych powiązań Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA (JSW) i Spółki Energetycznej Jastrzębie SA (SEJ) przedstawiono relacje w zakresie dostaw paliwa do jednostek wytwórczych SEJ (węgiel, odpady powęglowe, metan z odmetanowania kopalń) oraz odbioru produkcji (energia elektryczna, ciepło/" chłód", sprężone powietrze) przez kopalnie segmentu węglowego. W segmencie koksowym analogiczna relacja dotyczy gazu koksowniczego, który powstając w procesie koksowania węgla stanowi równocześnie paliwo do produkcji energii elektrycznej, ciepła/pary wykorzystywanej w technologii produkcji koksu. Podkreślono znaczenie wykorzystania gazu z odmetanowania kopalń i gazu koksowniczego dla uzyskania efektów gospodarczych (produkcja tańszej energii) i ekologicznych (ograniczenie emisji do atmosfery). Przedstawiając docelowy model energetyczny Grupy Kapitałowej JSW nakreślono cele: krótkookresowy i długookresowy, których realizacja zapewni maksymalne pokrycie potrzeb energetycznych z własnych źródeł wytwórczych wykorzystujących własne paliwo. Dotychczasowe efekty ekonomiczne w trzech segmentach w obszarze zaopatrzenia w energię pozwalają ocenić taki model jako optymalny technicznie i ekonomicznie.

   KEY WORDS: mining, coking, energetics, Capital Group, energy strategy

   The article presents Jastrzębska Spółka Węglowa Capital Group (JSW S.A.) covering the following segments: coal, coking and energy in terms of production units, areas of activity and interconnections in the field of fuel and energy supplies for technological processes. This is based on data from 2014 which shows the energy needs of the individual segments and their degree of coverage of own production. On the basis of interrelation of Jastrzębska Spółka Węglowa S.A. (JSW) and the Energy Company Jastrzębie S.A. (SEJ) the relationship in the supply of fuel to the generating units SEJ is shown (coal, carbon waste, and methane from methane drainage in mines) and utilization of products (electricity, heat / "chill", compressed air) by coal mines. The coke segment has an analogous relationship between coke oven gas that appears in the coal coking process and is also the fuel to produce electricity, heat / steam used in the coke production technology. The article underlines the importance of using gas from methane drainage in mines and coke oven gas to achieve economic effects (production of cheaper energy) and ecological effects (reduction of emissions into the atmosphere). Short and long-term goals have been presented by the target energy model of the JSW Group. The implementation of the above goals will ensure maximum coverage of energy needs from own generation sources using own fuel. Existing economic effects in three segments in the area of energy supply allow us to evaluate such a model as the optimal technologically and economically.

6. Jan J. Hycnar, Piotr Pasiowiec, Klaudia Bańczyk, Jerzy Wajs, Barbara Tora

   Zwiększenie skuteczności odwadniania i klasyfikacji zawiesiny wody odciekowej w instalacjach odwadniania żużla przy zastosowaniu sit OSO

   Słowa KLUCZOWE: żużle ze spalania węgli kamiennych, odwadnianie żużli, klasyfikowanie żużli, kruszywa żużlowe, odwadniające sita odśrodkowe OSO

   Wprowadzona technologia odwadniania i klasyfikacji żużli ze spalania węgli kamiennych ma na celu wyeliminowanie hydrotransportu żużli na składowiska, zmniejszenie zużycia wody oraz obniżenia kosztów związanych z hydrotransportem i składowaniem zawiesiny wodno-żużlowej lub zawiesiny wodno-popiołowo-żużlowej. Opracowane rozwiązania bazujące na zastosowaniu sit odśrodkowych umożliwiają nie tylko odwodnienie żużla, ale także jego klasyfikację, zamieniające odpad w produkt w postaci kruszyw i ewentualnie mikrosfer. Zastosowanie sit odśrodkowych typu OSO, w porównaniu do typowych sit odwadniających płaskich, wynika z dużej ich jednostkowej skuteczności i dużych wydajności. Sita wykorzystują działanie nie tylko siły grawitacji, ale także siły odśrodkowej. Zebrane doświadczenia z odwodnieniem żużla w trzech elektrowniach, odmulania piasków w kopalni piasku i wielorakie z kilkunastu kopalni odwadniania mułów węglowych potwierdzają przydatność projektu do wydzielania żużla z zawiesin wodno-popiołowo-żużlowych i zawiesin wodno-żużlowych, odwadniania żużli i ewentualnego ich odzysku w kierunku wytwarzania kruszyw budowlanych i drogowych.

   Increasing the efficiency of dewatering and classification of waste-water slurry in slag dewatering installations using centrifugal dewatering screens (OSO)

   KEY WORDS: Slag from coal burning, slag dewatering, slag clasification, aggregate, centrifugal dewatering sieve OSO

   The project of dewatering and classification of slag from burning charcoal is aimed to eliminate hydrotransport of slag into the stockyards, minimising water exploitation and the costs of hydrotransport and stocking of water and slag suspension or water, slag and ash suspension. Proposed solutions base on the centrifugal dewatering sieves that enable not only slag dewatering but also its classification. They change the waste into a product of aggregate or microspheres. A choice of centrifugal dewatering sieves of OSO type in comparison to typical dewatering sieves results from its high unit efficiency and productiveness. These are the sieves that use not only the gravity but also centrifugal powers and flotation. Slag dewatering in 3 electric plants, dewatering sand in the sand mine and many other experiments of coal sludge dewatering from many other mines - those experiments confirm project value to slag exuding from water and slag suspension or water, slag and ash suspension, dewatering slag and its recovery directed to product construction and road aggregate.

7. Ryszard Majchrzak, Damian Homa, Stanisław Król

   Innowacyjna instalacja dozowania i transportu suchego flokulanta w zakładzie mechanicznej przeróbki węgla

   Słowa KLUCZOWE: flokulant, dozowanie flokulanta, roztwór flokulanta, system wagowy

   Celem prac prowadzonych przez zespół autorów jest opracowanie nowego automatycznie sterowanego i swobodnie programowalnego układu umożliwiającego dozowanie i transport pneumatyczny sypkiego flokulanta do mieszalnika przygotowującego jego roztwór z dużą i powtarzalną dokładnością pozwalającą uzyskać roztwór flokulanta o dowolnej zadanej gęstości. Dodatkowym wymogiem jest wykorzystanie opakowań masowych, tj. worków typu big-bag, których rozładunek odbywałby się w jednym pomieszczeniu np. magazynie, eliminując tym samym uciążliwe przemieszczanie worków z flokulantem po zakładzie przeróbki mechanicznej.

   KEY WORDS: flocculant, flocculant dosing, flocculant solution, weight system

   The aim of the work carried out by the authors is a new automatically controlled and freely programmable system which enables dosing and the pneumatic transport of powdery flocculant to the mixer preparing its solution with a high repeatable accuracy which enables the solution of the flocculant for any setpoint density to be obtained. An additional requirement is to use a big bag sack which will be unloaded in one room e.g. warehouse, eliminating the problem of the onerous movement of the flocculant sacks over the mechanical processing facility.

8. Zygmunt Śmiejek, Joanna Kazubińska

   Techniki i technologie przyjazne środowisku - zamknięte obiegi wodno-mułowe zakładów przeróbczych czystego antracytu w zatoce Ha Long - Wietnam

   Słowa KLUCZOWE: antracyt, przeróbka mechaniczna, wzbogacanie, płuczka osadzarkowa, obieg wodno-mułowy

   Przedstawiony w referacie materiał dotyczy głównie nierozwiązanych w Wietnamie problemów prawidłowej pracy instalacji wzbogacania surowego antracytu. Zagadnienie optymalnej pracy modelu przeróbczego można odnieść także do rynku krajowego. Mając na względzie jednorodny model wzbogacania wybrano płuczkę osadzarkową, co nie wyklucza zastosowań płuczek cieczy ciężkiej, tak z użyciem cyklonów, jak i mechanicznych wzbogacalników. Przedstawiony model wpisuje się w aktualne tematy rozwojowe przeróbki mechanicznej węgla tzn. poddawanie wzbogacaniu konkretnych klas ziarnowych z pominięciem mułów oraz zagospodarowaniem wszystkich produktów wzbogacania. Przedstawione wybrane maszyny wykonawcze są znamienne dla polskiej techniki produkcji maszyn górniczych i prezentują aktualny poziom światowy w tej branży.

9. Anna Kielerz

   Smart Grid a stabilna praca systemu elektroenergetycznego przy wzroście produkcji energii w różnych jej źródłach

   Słowa KLUCZOWE: inteligentne sieci elektroenergetyczne, system elektroenergetyczny, rozproszone źródła energii

   Inteligentne sieci elektroenergetyczne to kompleksowe rozwiązania energetyczne pozwalające na łączenie, wzajemną komunikację i optymalne sterowanie rozproszonymi obecnie elementami infrastruktury energetycznej, zarówno po stronie producentów, jak i odbiorców energii, które umożliwią wzajemną wymianę i analizę informacji, a w efekcie optymalizowanie zużycia energii (cieplnej, elektrycznej lub dystrybucji gazu). Z punktu widzenia stabilnej pracy systemu elektroenergetycznego istotne również są elementy inteligentnych sieci wpływające na bezpieczeństwo i ciągłość dostaw energii elektrycznej, szybka i efektywna lokalizacja uszkodzeń sieci przesyłowych, zarządzanie popytem i rozproszonym wytwarzaniem. Coraz większe inwestycje w rozproszone źródła energii oraz sukcesywne wyłączanie z eksploatacji starych bloków energetycznych, które są częściowo zastępowane przez nowe, wysoko sprawne i niskoemisyjne jednostki, wymaga zmiany podejścia w zakresie zarządzania siecią przesyłową oraz popytem i podażą. Zgodnie z dotychczasowym trendem, rola węgla w zaspokajaniu potrzeb energetycznych Polski będzie jednak stopniowo malała na korzyść energii z rozproszonych źródeł energii. Jednakże podstawą bezpieczeństwa energetycznego w przewidywalnym okresie czasu pozostanie energetyka zawodowa, uzupełniana o wytwarzanie rozproszone, połączenia transgraniczne i zarządzanie stroną popytową.

   Smart Grid and sustainable electricity systems with power production increase from various energy sources

   KEY WORDS: smart grid, distributed energy sources, electricity supply

   The smart grid is a complex solution enabling the connection, mutual communication and optimal control of distributed power infrastructure items both at producers and consumers of electricity which makes a mutual exchange and analysis of information possible, and, in consequence, the optimization of energy consumption (heating, electricity and gas distribution) Smart grid elements influencing the security of the electricity supply, fast and effective detection of transmission network damages as well as the management of demand and distributed generation are also crucial from the point of view of the system's sustainable operation of. Increased investment in distributed energy sources as well as the gradual closure of obsolete power plants which are partially being replaced with new efficient and low emission units require a change in approach to transmission management as well as supply-demand management. The role of coal in Poland's power demand will be gradually decreasing in favour of distributed energy sources. However, in the foreseeable future, Poland's energy security will be based on utility power plants supported by distributed power generation, cross border transmissions and demand management.

10. Anna Polak, Ewelina Anna Kostka

    Umowa o współpracy w kontekście zasady swobody umów

    Słowa KLUCZOWE: umowa o współpracy, koncesja, węglowodory

    W przemyśle naftowym i gazowym poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie węglowodorów są rzadko wykonywane przez tylko jeden podmiot. Takie podejście doprowadziło do powstania powszechnej koncepcji stowarzyszenia się jednostek celem prowadzenia konkretnego przedsięwzięcia. Nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego, która weszła w życie 1 stycznia 2015 r. wprowadziła zasadnicze zmiany właśnie w dopuszczalności tworzenia partnerstw przez podmioty w celu wspólnego wykonywania praw i obowiązków koncesyjnych. Koncesja na poszukiwanie, rozpoznawanie złóż węglowodorów i wydobywanie węglowodorów ze złóż lub koncesja wyłącznie na wydobywanie węglowodorów mogą być teraz przyznane więcej niż jednemu podmiotowi. Koncesje te muszą być uzyskane w drodze przetargu. Zgodnie z p.g.g., w celu wspólnego prowadzenia działalności koncesyjnej, przedsiębiorcy muszą zawrzeć umowę o współpracy, którą reguluje p.g.g. Artykuł nie pretenduje do bycia wyczerpująca analizą, skupia się raczej na problemach, które wydają się być interesujące dla stron umowy o współpracy. W artykule poruszane są kwestie według następującego układu: po wskazaniu na ogólny charakter umowy, autorzy rozważają, czy postanowienia p.g.g. ograniczają swobodę umów i przedstawiają przepisy o charakterze bezwzględnym, od których nie jest dozwolone odstępstwo, co z kolei pozwala wyznaczyć zakres dopuszczalnych, dokonywanych przez strony zmian omawianego stosunku prawnego.

    Cooperation agreement in light of freedom of contract

    KEY WORDS: cooperation agreement, concession, hydrocarbons

    In the oil and gas industry, the right to explore, appraise and produce hydrocarbons is hardly ever exercised by a single entity. Such an approach has led to the creation of the widespread concept of an association of persons for the prosecution of a single venture. The amended Geological and Mining Law, which took effect on January 1st, 2015, introduced major changes in the permissibility of the creation of partnerships by entities in order to share mining rights and obligations. A single omnibus concession for exploration, appraisal and the production of hydrocarbons or concession only for production of hydrocarbons can be now awarded to more than one entity. These concessions have to be obtained through a public procurement procedure. Pursuant to GML, in order to jointly perform mining activities investors have to sign the coopertaion agreement which is regulated by the GML. This paper does not intend to be an exhaustive analysis; it focuses rather on problems which seem to be of interest for a possible party of the cooperation agreement. Its structure is the following. After resuming the general character of the agreement, we discuss whether the provisions of the GML limit freedom of contract and present set of rules, which are peremptory in nature and from which no derogation is allowed under any circumstances, and what outline the scope of permissible adjustments to this contractual relationship can be made by parties.

11. Memorandum zrzeszeń górniczych i hutniczych